17 лістапада 2016 года, напярэдадні Дня Незалежнасці Латвійскай Рэспублікі, у будынку «Асацыяцыі нацыянальных культурных таварыстваў Латвіі імя Іты Казакевіч» у Рызе адбылося адкрыццё юбілейнай выставы «Уражанні беларускіх мастакоў у Балтыі» Аб’яднання беларускіх мастакоў Балтыі «Маю гонар». На ўрачыстасць прыбылі мастакі і госці з Латвіі, Літвы, Эстоніі, Швецыі і Беларусі.
Аб’яднанне беларускіх мастакоў Балтыі «Маю гонар» заснавана 12 студзеня 1991 года мастакамі з Латвіі, Літвы, Эстоніі і Санкт-Пецярбурга. Усіх іх аб’ядноўвае любоў да беларускай культуры і мастацтву. Мастакі працуюць у розных тэхніках жывапісу, графікі, скульптуры і фотамастацтва. Выставы суполкі праходзілі ў многіх гарадах Латвіі, у Беларусі, Літве, Эстоніі. Нязменным кіраўніком Аб’яднання беларускіх мастакоў Балтыі «Маю гонар» з’яўляецца Вячаслаў Міхайлавіч Целеш (Вячка Целеш) – член Саюза мастакоў Беларусі, член Саюза мастакоў Латвіі, кавалер Ордэна Трох зорак ЛР. 2016 год для аб’яднання праходзіць пад знакам 25-гадовага юбілею. І калі красавіцкая выстава ў Даўгаўпілскім музеі адкрыла праграму юбілейных мерапрыемстваў, то выстава ў «Асацыяцыі нацыянальных культурных таварыстваў Латвіі» (АНКТЛ), дзе жыве і Латвійскае беларускае культурнае таварыства “Світанак”, завяршае гэтае кола гонару. У Аб’яднанне беларускіх мастакоў Балтыі «Маю гонар» ў розныя гады уваходзілі Алег Аблажэй (Літва), Крысціна Балаховіч (Літва), Вячка Целеш (Латвія), Анатоль Ермаковіч (Латвія), Пётр Худобчонак (Латвія, Даўгаўпілс), Надзея Ізенёва (Латвія), Ірына Кароль (Латвія), Вольга Кажамяка (Латвія), Генадзь Курленкоў (Эстонія), Вячаслаў Лаўрыновіч (Латвія), Аліна Літвіненка (Латвія), Васіль Малышчыц (Латвія), Леанід Маствілішскі (Латвія), Тамара Насенка (Латвія), Кацярына Осберг (Швецыя ), Маргарыта Астраўмава (Эстонія), Людміла Прыбыльская (Эстонія), Ганна Пейпіня (Латвія), Алены Раманенка (Латвія), Зіта Суднік (Латвія), Алена Ціхамірава (Латвія), Ірына Трумпель-Сабалеўская (Латвія), Галіна Жэлабоўская (Латвія , Даўгаўпілс). Іх карціны ўпрыгожылі выставачную залу АНКТЛ. А ў зале яблыку няма дзе было ўпасці, столькі сяброў прыйшлі падзяліць з мастакамі радасць юбілейнай выставы. Урачыстасць адкрыў старшыня Аб’яднання беларускіх мастакоў Балтыі «Маю гонар» і намеснік старшыні Латвійскага беларускага культурнага таварыства “Світанак” Вячка Целеш, павіншаваўшы ўсіх са святам Латвіі, за свабоду якой на барыкадах стаялі і беларусы. Прагучаў гімн Латвійскай Рэспублікі. Майстар прадставіў кожнага мастака, якіх віталі апладысментамі і кветкамі гледачы. Хвілінай маўчання ўшанавалі памяць Алега Аблажея, які сышоў у гэтым годзе ў лепшы свет. Мерапрыемства пранікнённа вяла журналістка Латвійскага радыё, член «Світанка» Таццяна Касуха, знаходзячы дзіўна цёплыя словы, прадстаўляючы кожнага госця. Першы сакратар амбасады Рэспублікі Беларусь у Латвійскай Рэспубліцы Аляксандр Сушкевіч, кіраўнік АНКТЛ Рафі Хараджанян, дырэктар Рыжскай беларускай школы імя Янкі Купалы Ганна Іване, кіраўніца Даўгаўпілскага Цэнтра беларускай культуры Жана Раманоўская, старшыня таварыства «Світанак» Ірына Кузьміч, кіраўнік Беларускага інфармацыйнага цэнтра Уладзіслаў Рэдзькін, мецэнат Дзмітрый Кабановіч павіншавалі мастакоў з юбілеем аб’яднання «Маю гонар» і выставай, адзначыўшы іх значны ўклад у культуру Латвіі і Беларусі. Прывітанне з Радзімы, ад аб’яднання «Бацькаўшчына», мастакам прывёз вядомы беларускі бард і паэт, лаўрэат шматлікіх фестываляў аўтарскай песні Алесь Камоцкі. Ён пад гітару выканаў некалькі песень, якія гледачы слухалі, затаіўшы дыханне. Цудоўна выканалі песні на беларускай мове выхаванцы Рыжскай беларускай школы. І хацелася ў скокі ісці пад завадныя народныя песні ў выкананні ансамбля «Вытокі». Вечар атрымаўся дзіўна светлым, душэўным. І доўга яшчэ ў сценах старадаўняга асабняка гасціннага АНКТЛ гучалі песні і гутаркі людзей, аб’яднаных агульнай зямлёй, культурай, ідэяй – аднадумцаў. Па дамоўленасці, у 2017 годзе ў Даўгаўпілскім Цэнтры беларускай культуры пройдзе выстава Аб’яднання беларускіх мастакоў Балтыі «Маю гонар». Іх юбілейная брашура, а таксама дыск з песнямі А.Камоцкага папоўнілі фонды бібліятэкі ЦБК.
У яе творчасці знайшлі адлюстраванне краявіды чатырох краін, у тым ліку і роднай Беларусі
Маляваць прыроду, далей ад мітусні горада, дзе чуваць толькі натуральныя гукі-мелодыі, дзе разгортваюцца краявіды сада, дрымучага ельніка ці хваёвага бору… Любавацца рачулкаю ў берагах, парослых кустоўем-хмызняком, з нахіленымі дрэвамі… Маляваць хвалістае мара з прыбоем ля скалістага берага… І ўсё гэта – любыя мясціны творчай працы Надзеі Ізянёвай, асабліва ў апошнія гады. Пра тое расказалі мне самі жывапісныя творы мастачкі на нядаўняй юбілейнай выставе яе ў галерэі АНКТЛ (Асацыяцыя нацыянальных культурных таварыстваў Латвіі імя Іты Казакевіч) у Рызе.
Надзея Ізянёва на вернісажы
Надзея, супляменніца нашая таленавітая, нарадзілася далёка ад Бацькаўшчыны: у вёсцы Баранаўка ля Казані. Прыйшла ў сям’ю Лаўрыновічаў – Уладзіміра Уладзіміравіча і Ніны Рыгораўны (Дарашчонак). Яны самі з Шаркаўшчыны (Віцебшчына), а на пачатку Другой сусветнай вайны былі эвакуяваны ў Татарстан. У 1954-м сям’я вярнулася дадому, жыла ў Шаркаўшчыне, там Надзея скончыла сярэднюю школу. Там на ўроках малявання ў настаўніка Канстанціна Клундука атрымала добрыя веды і навыкі ў маляванні, там абудзілася ў яе цікавасць, любоў да мастацтва. Таму пасля школы і паступіла на мастацка-графічны факультэт Віцебскага педінстытута. Да таго ж там ужо вучыўся яе старэйшы брат, Вячаслаў Лаўрыновіч. Надзея пасля заканчэння інстытута, у 1969-м, жыла ў Полацку, працавала галоўным мастаком Полацкай фабрыкі мастацкіх вырабаў. З 1970 года творчыя і жыццёвыя дарогі павялі мастачку ў свет. Спачатку паехала да бацькоў у Латвію, у горад Тукумс: туды яны перабраліся на сталае жыццё. У Тукумсе працавала настаўніцай малявання ў школе, а ў вольныя часы, асабліва пад час канікулаў, малявала наваколлі горада. Выйшла замуж за вайскоўца Анатоля Ізянёва, яго накіравалі служыць у Польшчу, і сям’я жыла у горадзе Бжэг, дзе Надзея таксама шмат малявала. Там была і яе першая персанальная выстава жывапісу. Пасля мужа перавялі ў Прыморскі край, сям’я пераехала ў Арсеньеўск – і еўрапейскія пейзажныя матывы ў творчасці супляменніцы змяніліся тады на пейзажы Далёкага Усходу.
Мастачка на эцюдах на Віцебшчыне
Цяпер Надзея жыве ў Латвіі. Пасля смерці мужа і з выхадам на пенсію яшчэ больш прыхілілася да мастацтва, да прыроды. Малюе латвійскія пейзажы летам і восенню на прыродзе, а калі надвор’е не вельмі спрыяе, то піша карціны дома па эцюдах. Часам наведвае сына ў Арсеньеўску і піша там пабярэжжа і Японскае мора. Кожнае лета ездзіць у Беларусь, у родную Шаркаўшчыну. І гэта для яе не толькі сустрэчы з сябрамі, блізкімі, але і праца з эцюднікам на пленэры. На сёлетняй выставе было 50 жывапісных пейзажаў, намаляваных у 1985-2015 гадах у Латвіі, Польшчы, у Прыморскім краі Расіі ды ў Беларусі – на Шаркаўшчыне. Адкрыццё юбілейнай выставы сталася добрым святам для яе самой і тых, хто паглядзець прыйшоў яе творы, павіншаваць з падзеяй. Віншавалі Надзею добрымі словамі, кветкамі калегі з Аб’яднання мастакоў-беларусаў Балтыі “Маю гонар” – яна сябар творчай суполкі, удзельнічае ў яе розных выставах. Цёплыя словы гаварылі юбілярцы сябры, знаёмыя, родныя брат Алег і сястра Людміла: яны таксама жывуць у Латвіі.
Беларуская рэчка Янка. Палатно, алей. 2013
Віншаваў мастачку-беларуску старшыня АНКТЛ прафесар Рафі Хараджанян, потым быў святочны канцэрт. Выступала вакальная група “Раманс” пад кіраўніцтвам вядомага ў Латвіі музыканта Валерыя Буля. Артысты Казімір Сарокін, Дагмара Сусэклэ, Вольга Баброва, Уладзімір Кісялёў, Лявон Байкоў, Вера Лебедзева і Валянціна Гнацюк (усе яны прафесійныя спевакі!) выконвалі беларускія, латышскія, рускія, цыганскія ды іншыя песні. І часам было адчуванне: мелодыі музыкі зліваюцца з мелодыяй фарбаў на палотнах карцін Надзеі Ізянёвай.Непаўторны момант паяднання музаў!
Сімвалічна, што юбілейная выстава Надзеі Ізянёвай праходзіць у такі знакавы год для нашай суполкі “Маю гонар”: 12 студзеня ёй споўнілася 25 год. У 2016-м плануем ладзіць не толькі выставы аб’яднання, але і персанальныя выставы яго сябраў. І была ўжо, дарэчы, 19 лютага персанальная выстава “Акалічнасці” нашай мастачкі Ганны Пейпіні ў Мінску: у Нацыянальным цэнтры сучаснага мастацтва Беларусі. А выстава Надзеі Ізянёвай – гэта добры працяг свята-юбілею беларускага аб’яднання.
Наша гісторыя пераканаўча сведчыць, што Беларусь – еўрапейская краіна з багатай і слаўнай мінуўшчынай. Больш за тысячу гадоў налічвае традыцыя беларускай дзяржаўнасці.
Беларусь заўсёды была арганічнай часткай агульнаеўрапейскай цывілізацыі. На пачатку ХХ стагоддзя рух нацыянальнага Адраджэння паставіў на парадак дня аднаўленне дзяржаўнасці. 25 сакавіка 1918 года адбылося абвяшчэнне незалежнай Беларускай Народнай Рэспублікі.
З таго дня прайшло 98 гадоў, але падзею гэтую і сёння шануюць беларусы ва ўсім свеце. Не выключэнне сярод іх і ЛТБК „Сьвітанак”, якое 19 сакавіка зладзіла цёплую сустрэчу сяброў і аднадумцаў. Адчуванне еднасці, гонару за сваю краіну, яе гісторыю, родную мову, аб’яднала ўсіх, хто прыйшоў на свята.
Сапраўды, калі мы збіраемся разам, асабліва востра прыходзіць жаданне згадаць тых асоб у нашай гісторыі i літаратуры, якія ў сваёй творчасці найбольш поўна ўвасобілі характар і адметнасць кожнага з нас. І як тут не ўзгадаць Уладзіміра Караткевіча, які запэўніў:„без мінулага – няма будучыні”. Цяжка з гэтым не пагадзіцца.
Упрыгожылі святочную імпрэзу сваiмi чароўнымі песнямi выканаўцы з гурта „Вытокі”. Самадзейныя артысты спявалі творы на словы нашага латвійскага паэта-беларуса Станіслава Валодзькі, пакладзеныя на музыку “cьвiтанкаўцам” Станіславам Клімавым. Шкада, што сёння Станіслава ўжо няма сярод нас, але кранальныя гукі яго мелодый жывуць i нікога не пакідаюць без уражанняў.
Гучыць ціхая мелодыя, павольна ліецца родная сэрцу мова і плыве перад вачыма бацькоўская хата з буслянкай, суніцы, кубак сырадою ў матуліных руках, а яшчэ – язмін. Як жа ён пахне, як пахне!
Наведаў нашу імпрэзу і вядомы латышскі паэт і перакладчык Улдыс Бэрзыньш. Ён павіншаваў прысутных са святам і зазначыў, што латышы і беларусы маюць шмат агульнага не толькі ў гістарычным плане, але і ў сугуччы нашых моў. Пагадзілася з ім і спадарыня Натальля Пятроўна Цiмаховiч, ганаровы сябра таварыства „Сьвітанак”, якой хутка споўніцца 90 год. Няхай шануе яе Бог!
Мінулае, сучаснасць i будучыня заўсёды вельмі блізкія. І нельга разарваць гэтую сувязь. Пэўна сімвалічна, што сярод сяброў-сьвітанкаўцаў і самы маленькі – першакласнiк Мікола Казак, у асобе якога і ёсць наша надзея, будучыня, неабходнасць да дробязей захаваць нашу слынную спадчыну. Расці, Міколка, дужэй, набірайся ведаў!
Каб свята адбылося, нямала намаганняў прыклаў і наш шаноўны Вячка Целеш. Мінавіта яму належыць сцэнар добра зладжанага мерапрыемства.
Падзея 25 сакавіка, якую таварыства „Сьвітанак”адзначае штогод на працягу ўжо амаль 30-ці гадоў, з моманту свайго заснавання – гэта не толькі жаданне сабрацца разам адзінадумцам, не толькі магчымасць палунаць ва ўспамінах, але перш за ўсё ўсведамленне сваёй нацыянальнай свядомасці, пошырэнне ведаў і вялікае спадзяванне, што Беларусь зойме годнае месца ў дэмакратычнай еўрапейскай супольнасці.
Ганна Iванэ
На здымках Таццяны Казак:
Гучыць “Магутны Божа” ў выкананні Міколы Казака
Віншаванне са святам ад Старшыні Рады БНР Івонкі Сурвіллы агучвае Вячка Целеш
Спявае гурт “Вытокі”
Госць імпрэзы вядомы латышскі паэт і перакладчык Улдыс Бэрзыньш.
Прамаўляе сябра таварыства доктар фізічных навук Натальля Цімаховіч
Напрыканцы 2015 года, 16 снежня, у памяшканні Рыжскай Думы (Рыжскай ратушы) адбылося адкрыццё выставы, жывапісу і графікі “Гадоў датыкненні” прысвечанай 40-годдзю творчай дзейнасці Вячкі Целеша, вядомага латвійскага мастака-беларуса.
Яго запаветная мара стаць мастаком здзейснілася ў 1975 годзе, калі ён скончыў Латвійскую Дзяржаўную Акадэмію мастацтваў. Сёння Вячка Целеш з гонарам зазначае, што мастацкі густ яго і прафесіяналізм выпрацоўваліся пад уплывам выдатных педагогаў прафесароў Конрада Убанса, Эдуарда Калныньша, Пэтэрыса Упітыса і Уладзіміра Козіна.
Вячка Целеш сапраўдны творца і вялікі працаўнік. На яго рахунку – вялікая колькасьць персанальных і каллектыўных выстаў. Толькі ў бягучым годзе ён зладзіў некалькі каллектыўных і тры персанальных выставы.
А вось пра Целеша – жывапісца хочацца згадаць асобна. Агнём любові, незвычайнай вытанчанасці і прыгажосці гараць яго палотны. Калькі ў іх колераў, паўтонаў, незвычайных фарбаў, тонкага адчування свету. Крані той яблык і пырсне ён спелым сокам, апячэ водарам дзяцінства. А вяргіні, нібы сполахі апошняга бабінага лета, ці тая сцяжынка, што ад бацькоўскай хаты, ці не яна стане жыццёвым шляхам пасля. У кожнага, хто прыйшоў павіншаваць свойго сябра і мастака сваё, вельмі асабістае адчуванне яго творчасці.
З цёплымі пажаданнямі прыйшлі на выставу прадстаўнікі беларускай амбасады – першы сакратар Аляксандр Сушкевіч і саветнік-пасланнік Яраслаў Міцкевіч, вядомы латышскі мастацвазнаўца Марыса Бранцыс, прафесар ISMA Віктар Гапеенка. Вядомы латышскі паэт і перакладчык Улдыс Бэрзыньш прачытаў верш Пётры Целеша ў сваём перакладзе з польскай на латышскую мову. Пра Пётру Целеша партэбна сказаць асобна. Гэта адзін з прадстаўнікоў радаводнага дрэва Вячкі Целеша, імя якога згадвае спадар Целеш у сваёй кнізе „Адсюль наш род, тут мой прычал”. Не забыліся пра свайга настаўніка і першага дырэктара і сённяшнія вучні Рыжскай беларускай асноўнай школы імя Янкі Купалы. Яны парадавалі ўдзельнікаў імпрэзы музычным віншаваннем, ад якога па-юначы хороша пасвятлеў у мастака твар. Не, не здарма столькі здароўя, столькі высілкаў было некалі аддадзена любай школе!
Гадзіннік жыцця хутка адлічвае час. З кожным годам, на вялікі жаль, адыходзяць ад нас надзейныя і любімыя нашы сябры. І як прыемна сярод гасцей было ўбачыць, што В.Целеша прыйшоў павіншаваць яго педагог, былы загадчык кафедры жывапісу Латвійскай Акадэміі мастацтваў прафесар Уладзімір Іванавіч Козін. Бог якому наканаваў такое доўгае і прыгожае жыццё. Спадар Козін мае сёння 93 гады. Беражы яго Божа!
Дарагі, родны наш Вячка! З юбілейнай выставай Вас! Жадаем здароўя, моцы, спагады, адданых вучняў і мноства сонечных, жыццясцвярджальных колероў на вашых палотнах!
Ганна Іванэ,
дырэктарка Рыжскай беларускай асноўнай школы імя Янкі Купалы
На здымках:
Вячка Целеш і яго працы
Добрыя словы мастаку адрасаваў вядомы латышскі мастацтвазнаўца Марыс Бранцыс
Мастака вітае Рыжская беларуская школа імя Янкі Купалы
Вячка Целеш са сваім педагогам – прафесарам Уладзімірам Козіным
Віншаванне Вячку Целеша ад дырэктара РСШ №71 Андрэя Рыжыкава
У прыканцы верасня ў Акадэмічнай бібліятэцы Латвійскага ўніверсітэта ў Рызе адкрылася выстава ” Балтыя вачамі беларусаў” латвійскай суполкі Аб’яднання мастакоў-беларусаў Балтыі “Маю гонар”.
Гэта выстава не была запланавана загадзей, як гэта звычайна робіцца, бо ўсе галерэі, музеі і выставачныя залі складаюць планы за год і нават за два да адкрыцця выставы. Аднак дзякуючы цудоўнаму і спагадліваму дырэктару Акадэмічнай бібліятэкі спадарыні Вэнты Коцэрэ, якая змагла знайсці для беларускіх мастакоў вакенца ў сваім плане, 25 верасня выстава нашага аб’яднання пачала сваю працу ў выставачнай галярэі бібліятэкі. Дарэчы, гэтае ўтульнае месца для сустрэч, прэзентацый і розных выстаў ужо не раз выкарыстоўвалі рыжскія беларусы і беларусы з самой Беларусі. У гэтым заслуга таксама і Беларускага інфармацыйнага цэнтра, які месціцца ў будынку бібліятэкі ды яго кіраўніка Уладзіслава Рэдзькіна.
Свае творы ў тэхніках жывапісу, акварэлі, станкавай графікі, малюнка, баціка, рэльефнай рэзьбы па дрэву паказалі дзесяць мастакоў суполкі . Гэта пейзажы Аліны Літвіненкі, Ганны Пейпіні, Алены Лаўрыновіч, Надзеі Ізенёвай, Галіны Жэлабоўскай, Алены Раманенкі, Ірыны Трумпель-Сабалеўскай і нацюрморты Анатоля Ермаковіча, Вячкі Целеша і Васіля Малышчыца.
Восень заўсёды багата кветкамі і нашыя мастакі атрымлівалі іх, разам з віншаваннямі, ад дырэктара Рыжскай Беларускай асноўнай школы імя Янкі Купалы Ганны Іванэ, старшыні Латвійскага таварыства беларускай культуры “Сьвітанак” Ірыны Кузьміч і яе маленькай дачушкі Сафійкі.
На адкрыццё выставы сабраліся не толькі мясцовыя беларусы, але і латышы, прадстаўнікі іншых нацыянальных меньшасцяў. Віншаванне мастакам ад пасла Беларусі ў Латвійскай Рэспубліцы спадарыні Марыны Даўгаполавай зачытаў Першы сакратар амбасады Яраслаў Міцкевіч.
Віншавалі беларускіх мастакоў Старшыня Асацыяцыі нацыянальных культурных таварыстваў Латвіі імя Іты Казакевіч, прадстаўнік армянскай дыяспары прафесар Раффі Хараджаннян, старшыня Латвійскага грузінскага таварыства Нугзар Мдзінарышвілі і інш.
Адкрыццё выставы прыпала на пару бабінага лета, на першыя подыхі залатой восені, якая сваімі колерамі ўжо пачала ўпрыгожваць вуліцы, паркі і душы рыжан, ну а беларускі мастакі да гэтых колераў дадалі і фарбы сваіх прац.
Пакуль з гэта выставай будуць знаеміцца жыхары і госці нашай сталіцы, другая экспазіцыя беларускіх мастакоў “Маю гонар”адчыніцца ў кастрычніку ў горадзе Краславе, што знаходзіцца ў Латгальскім рэгіоне непадалёку ад мяжы з Беларуссю.
У наступным годзе аб’яднанне будзе адзначаць свой 25- гадовы юбілей і плануюцца выставы не толькі ў Рызе, але і ў іншых рэгіонах Латвіі. Cелятнія выставы – гэта восеньскія крокі да будучага юбілею, які мы будзем адзначаць у студзені 2016 года.
Старшыня Аб’яднання мастакоў-беларусаў Балтыі “Маю гонар” Вячка Целеш
На здымках:
Удзельнікаў імпрэзы вітае дырэктар Латвійскай акадэмічнай універсітэтскай бібліятэкі Вэнта Коцэрэ
Кветкі мастакам ад старшыні Латвійскага таварыства беларускай культуры “Сьвітанак” Ірыны Кузьміч
Прывітальнае слова старшыні АНКТЛ імя Іты Казакевіч, прафесара Латвійскай музычнай акадэміі Раффі Хараджаняна
24 траўня сёлета ў Доме Асацыацыі нацыянальных культурных таварыстваў Латвіі імя Іты Казакевіч адбылася прэзентацыя кнігі Улдыса Бэрзыньша «Салаўі крычаць, я па-латышску…», перакладзенай на беларускую мову вядомымі паэтамі і перакладчыкамі Алесем Разанавым і Андрэем Гуцавым.
Зборнік выбранай паэзіі вядомага латышскага паэта і перакладчыка быў выдадзены ў 2013 г. у выдавецтве “Кнігазбор” у Мінску. Тады ж у латвійскай амбасадзе ў Беларусі адбылася і першая прэзентацыя зборніка, на якой прысутнічаў аўтар.
Гэтую, другую па лiку прэзентацыю зборніка, ужо ў Рызе, арганізавала Латвійскае таварыства беларускай культуры “Сьвітанак” пры падтрымцы Дзяржаўнага Фонда культурнага капітала Латвіі. Дзяуючы Фонду, удзел у прэзентацыi, акрамя аўтара, змаглi ўзяць i перакладчыкi з Мiнска. Апрача Алеся Разанава, Андрэя Гуцава, прыемнай госцяй з Беларусi на імпрэзе “Сьвітанка” была ўнучка Якуба Коласа і Янкі Маўра спадарыня Марыя Міхаўлаўна Міцкевіч, а таксама саветнік-пасланнік беларускай амбасады ў Латвіі Яраслаў Міцкевіч, першы сакратар пасольства Аляксандр Сушкевіч, кiраўнiк Беларускага інфармацыйнага цэнтра Ўладзіслаў Рэдзькін, старшыня Асацыяцыі нацыянальных культурных таварыстваў Латвіі імя Іты Казакевіч прафесар Рафі Хараджанян, эксперт нацыянальных меньшасцяў Рыжскай Думы, старшыня Латвійскага таварыства нямецкай культуры спадарыня Айна Балашка.
Выхад асобнай кнігі латышскага паэта ў перакладзе на беларускую мову – значная падзея для беларуска-латышскіх і латышска-беларускіх літаратурных стасункаў, якія на працягу апошніх дзесяцігоддзяў былі спыненыя. І гэтую падзею можна лічыць першай ластаўкай магчымага аднаўлення далейшых літаратурных сувязяў паміж нашымі суседнімі дзяржавамі.
Нягледзячы на незвычайна спякотны для Рыгі вясновы дзень, на сустрэчу з літаратарамі, дзе гучала як беларуская, так і латышская мова, прыйшлі людзі розных узростаў і інтарэсаў. У цэнтры ўвагі быў, безумоўна, Улдыс Бэрзыньш. І гэта не толькі таму, што ён аўтар зборніка і вядомы паэт філасофскай авангарднай латышскай паэзіі, перакладчык з розных моў, у асноўным азіяцкіх, перакладчык са старажытнай габрэйскай мовы Бібліі, з арабскай на латышскую мову – Карана, кавалер найвышэйшай узнагароды Латвійскай дзяржавы – Ордэна Трох Зорак, даўні сябра “Сьвітанка”, а і таму, што ён толькі што адсвяткаваў свой 70-ці гадовы юбілей. Прысутныя віншавалі кветкамі спадара Бэрзыньша, а ён вельмі эмацыянальна чытаў свае вершы і апавядаў пра сябе, пра паэзію, пра мовы. Яго думкі і словы ў гэты момант былі звернутыя ў далёкае мінулае, менавіта ў той час, як ён казаў, калі не было ні Украіны , ні Расіі, ні Беларусі, калі існавала толькі стараславянская мова – аб’яднальная. Тады ж быў напісаны вядомы твор «Слова аб палку Ігаравым». Ён распавёў, як пасля трох гадоў карпатлівай працы разам са Кнутам Скуеніексам яны сумесна пераклалі помнік старажытнай славянскай літаратуры «Слова аб палку Ігаравым» са старажытнаславянскай на латышскую мову. Кнiга павiнна быць выдадзена сёлета. Гэта нагадала слухачам аб тым, як важна і патрэбна перакладчыку шмат працаваць, добра ведаць мову арыгінала твора, які ён перакладае.
З дадзенай паэтам здольнасцю словам пераносіць людзей з часа ў час, ад пачуцця да пачуцця, Улдыс Бэрзыньш чытаў свае вершы, перакладдзеныя на беларускую мову Алесем Разанавым яшчэ ў 80-я гады мiнулага стагоддзя на мове арыгiнала, вершы спадара Разанава ў сваiм перакладзе на латышскую мову, дзякaваў беларускіх паэтаў-перакладчыкаў за іх працу і візіт у Латвію.
Прыемнай і цікавай для беларусаў Рыгі была сустрэча з выдатным беларускім паэтам і перакладчыкам, класікам беларускага верліба, даўнім сябрам Улдыса Бэрзыньша, лаўрэатам Дзяржаўнай прэміі імя Янкі Купалы Алесем Разанавым. Алесь Разанаў у сваёй прамове дакрануўся да вечных вымярэнняў з незвычайнай трыганаметрыяй сваіх думак. Ён гаварыў пра гарызанталь і вертыкаль чалавечага шляха па Зямлi. Штодзённае жыццё, гарызанталь, – ёсць стасункі чалавека з мірам матэрыяльным і пераменным. Сапраўднае жыццё – па вертыкалі. Гэта жыццё душы. Мастацтва, творчасць дапамагае душы ўзнесціся ад глебы да Бога. Паэт чытаў вершы Улдыса Бэрзыньша ў сваім перакладзе, а таксама па просьбе прысутных – і свае філасофскія вершы.
Андрэй Гуцаў, асноўны перакладчык паэзіі Бэрзыньша на беларускую мову ў гэтым зборніку, расказаў, як зарадзілася ідэя зрабіць пераклад “Салаўі крычаць, я па-латышску…” Спадар Андрэй быў знаёмы са спадаром Бэрзыньшам яшчэ з пачатку дзевяностых гадоў мінулага стагоддзя, з часу вучобы ў групе перакладчыкаў на філалагічным факультэце Латвійскага Ўніверсітэта, калі Улдыс Бэрзыньш чытаў там лекцыі. Было прыемна слухаць, як Андрэй чытаў вершы Улдыса Бэрзыньша не толькі на беларускай мове, але і на латышскай мове, якую ён выдатна асвоіў, калі вучыўся ў Рызе. Пасля заканчэння Латвійскага Ўніверсітэта ў яго была магчымасць папрацаваць у Рызе. У 1994 г. як раз быў адчынены 1 клас Рыжскай Беларускай пачатковай школы, тагачасны дырэктар школы Вячка Целеш запрасіў Андрэя Гуцава, які добра валодаў беларускай і латышскай мовай, працаваць настаўнікам. Рэспубліка Беларусь тады таксама падтрымала гэту прапанову, нават выдзеліла яму пакой у памяшканні Амбасады Беларусi ў Латвіі, якая знаходзілася ў той час у Юрмале. Андрэй згадзіўся і першы год вучыў беларускіх дзетак роднай мове. Але праца не была доўгай, бо ён не адчуваў сябе педагогам, а больш адчуваў сябе літаратарам, ды і Бацькаўшчына, бацькоўская хата цягнулі дадому, таму ён вярнуўся ў Беларусь, каб займацца сваёй любімай справай – літаратурай і перакладамі.
Цікавую літаратурную імпрэзу ўпрыгожылi музычныя падарункi. Цудоўнай класічнай музыкай парадавалі прысутных госця Армянскага культурнага цэнтра, выпускніца Санкт-Пецярбуржскай кансерваторыі піаністка Манэ Даўцян, скрыпач, выпускнік Латвійскай акадэміі музыкі Рыгор Салнітыс i сябра Рады “Сьвітанка”, піяністка і кампазітар Наталля Камілеўская. Беларускія і латышскія песні пад гукі гармоніка і акардэона выканаў ансамбль “Вытокі” пад кіраўніцтвам Рышарда Райніса.
Як адзначыў старшыня Асацыяцыі нацыянальных культурных таварыстваў Латвіі імя Іты Казакевіч, што аб’ядноўвае 22 нацыянальных таварыстваў і саюзаў, прафесар Рафі Хараджанян, мэта i праграма дзейнасці асацыяцыi – не толькі дапамога таварыствам ў захаванні этнiчнай ідэнтычнасці, але і спрыянне выхаванню лаяльнасцi да Латвii, інтэграцыi нацыянальных меньшасцяў у агульную латвiйскую супольнасць, i імпрэза “Сьвітанка” – адзін з добрых прыкладаў працы ў гэтым накірунку.
На прэзентацыі прасутныя маглі набыць кнігу «Салаўі крычаць, я па-латышску…» і атрымаць аўтографы Улдыса Бэрзыньша і перакладчыкаў. Тыя, хто не змог трапіць на імпрэзу, могуць набыць яе ў таварыстве “Сьвітанак”.
Удзельнікаў імпрэзы вітае старшыня “Сьвітанка” Ірына Кузьміч
Выступае Алесь Разанаў
Улдыс Берзыньш
Экслібрыс Улдыса Берзыньша, аўтар – мастак Вячка Целеш
Прамова Андрэя Гуцава
Гасцей вітаюць Алясь Карповіч і ансамбль “Вытокі“
Музычны падарунак удзельнікам імпрэзы ад выпускніка Латвійскай музычнай акадэміі Рыгора Салнітыса
http://www.svitanak.eu/wp-content/uploads/2020/09/svitanak-2020-296x300.png00Svitanakhttp://www.svitanak.eu/wp-content/uploads/2020/09/svitanak-2020-296x300.pngSvitanak2014-06-07 19:58:002023-01-13 19:28:16Прэзентацыя кнігі Улдыса Бэрзыньша “Салаўі крычаць, я па-латышску..
Дзякуй Уладзіміру Караткевічу і яго кнігам за тое, што абудзілі ў мне беларуса”, – гэтыя словы гучаць сёлетняй восенню ў розных канцах свету. – Не было б Караткевіча і яго “Дзікага палявання караля Стаха” і іншых твораў, не было б і мяне, беларуса…»
Такія прызнанні гучалі ў гэтыя лістападаўскія дні і ў нашым горадзе. Сталіца Латвіі, краіны, якой ён прысвяціў свае «Казкі бурштынавага краю», памятае і любіць Караткевіча. Тут і да гэтага часу жывуць яго чытачы і яго сябры. Адзін з іх – мастак Вячка Целеш. Менавіта па яго ініцыятыве Латвійскае таварыства беларускай культуры «Сьвітанак» зладзіла літаратурную вечарыну, каб ушанаваць юбілеі слынных беларусаў – Ларысы Геніюш, Уладзіміра Караткевіча і Сяргея Сахарава.
Пачалося свята з прэзентацыі біяграфічнага альманаху “Асоба і час», выдадзенага да 100-годдзя Ларысы Геніюш.
«Гісторыя аднага партрэту» – такая назва ўспамінаў пра Ларысу Геніюш нашага зямляка Вячкі Целеша, змешчаная ў альманаху. Многім з прысутным добра вядомы гэта партрэт Ларысы Геніюш, створаны В.Целешам, ён неаднаразова экспанаваўся падчас яго выстаў. А вось гісторыю знаёмства паэткі і мастака многія пачулі ўпершыню. Як, дарэчы, і голас самой Ларысы Геніюш. І голас Уладзіміра Караткевіча. І стаў магчымым гэты цуд, дзякуючы запісам, зробленым калісьці на звычайны магнітафон яшчэ адным сябрам Ларысы Геніюш, госцем беларускай імпрэзы ў Рызе спадаром Сяргеем Панізнікам. Гэтыя запісы былі пакладзены ў аснову аўдыёдыска, які прывёз на свята спадар Сяргей.
Дарэчы, многія ўдзельнікі свята прыйшлі на сустрэчу са сваімі любімымі творамі Ларысы Геніюш і Ўладзіміра Караткевіча. Так, Наталля Камілеўская прынесла з сабой невялікі зборнічак спадарыні Ларысы. Гэта было польскае выданне, адзінае, якое некалькі дзесяцігоддзяў таму яна змагла набыць калісьці ў Рызе. І які захоўвае і да гэтага часу сярод сваіх любімых кніг. Свае любімыя творы Лырысы Геніюш і Уладзіміра Караткевіча на свяце чыталі і ўдзельнікі імпрэзы. Чыталі па ўласнаму жаданню, а не таму, што гэтак было запланавана. А асабліва натхнёным было выступленне дырэктара Рыжскай Беларускай асноўнай школы Ганны Іванэ, якая падрыхтавала сапраўдны экскурс у творчасць Уладзіміра Караткевіча.
Надзвычай узнёслым і шчырым было гэта свята. І па-асабліваму сяброўскім. І кранаючым. Нельга было без хвалявання слухаць успаміны Сяргея Панізніка і Вячкі Целеша пра сяброўства з асобамі, якія сталі гонарам Беларусі, сяброўства, якое яны пранеслі праз гады. І слухаючы расповеды ўжо немаладых людзей, скроні якіх даўно пабяліла сівізна, адступаў час. І здавалася, што мы ўвачавідкі бачым, як па Юрмале спяшаюцца жвавыя, гаманкія Сяргей Панізнік і Вячка Целеш, як перапоўнены яны радасцю, што ідуць у госці да самога Караткевіча. Як стромкія балтыйскія сосны чуюць гамонку навукоўцы спадарыні Мірдзы Абалы і Уладзіміра Караткевіча. Як пасля сяброўскай сустрэчы ў майстэрні Вячкі Целеша Уладзімір Караткевіч напіша з гумарам дасціпныя радкі і нават паспрабуе сябе ў ролі мастака.
Старонка з аўтографам і малюнкамі Уладзіміра Караткевіча ў Гасцёўнай кнізе майстэрні “Беларуская хатка” Вячкі Целеша
Першая – Мірдза Абала, далей – Алег Лойка, яго жонка Лілея, за ёй – Уладзімір Караткевіч, Сяргей Панізнік, а правей – Вячка Целеш у Латвійскім этнаграфічным музеі ў ліпені 1981 г.
Злева – Алег Лойка, яго жонка, Уладзімір Караткевіч, Вячка Целеш і Мірдза Абала ў Латвійскім этнаграфічным музеі ў ліпені 1981г.
Вядома, шкада, што юбілей Уладзіміра Караткевіча ў Латвіі не святкаваўся так, як гэтага хацелася б, як варта было б. Шкада, што не маем магчымасці паехаць у Оршу на ўрачыстасці, запланаваныя 26 лістапада да дня нараджэння пісьменніка, каб у гэтым шматгалоссі прагучаў і голас беларусаў з Рыгі. Удзельнікі імпрэзы папрасілі спадара Сяргея Панізніка перадаць паклон ад беларусаў Латвіі радзіме вялікага пісьменніка. А музею ў Оршы – падарунак, які падрыхтаваў Вячаслаў Міхайлавіч Целеш. Калі дакладна, рыхтаваць яго Вячку Целешу не спатрэбілася, бо аб гэтым шмат гадоў назад паклапаціўся сам Караткевіч.
Падчас першай сустрэчы і знаёмства з Караткевічам у Дубултах у Доме творчасці пісьменнікаў 5 снежня 1976 г. Вячка папрасіў у пісьменніка на памятку памяняцца ручкамі. Уладзімір Сямёнавіч з задавальненнем згадзіўся. І вось тая ручка, якой пісьменнік пісаў свае раманы, засталася як памятка аб той сустрэчы, як рэліквія нашага нацыянальнага генія. Гэтая ручка да гэтага часу захоўвалася ў Вячкі, а на вечарыне рыжскі мастак папрасіў перадаць яе ў дар музею Караткевіча.
У 1960 – 70-ыя годы Уладзімір Караткевіч неаднаразова наведваў Латвію, тут у яго былі сябры – паэт Еранім Стулпан, дарэчы, ён нават быў яго кумам, хросным бацькам яго дачкі. Бываў Караткевіч у Іманта Зіедоніса, які вазіў яго да сваіх бацькоў у г. Салдус, былі сустрэчы яго і з іншымі латышскімі паэтамі і пісьменнікамі.
І яшчэ адзін юбілей ушанавалі ў гэты дзень у таварыстве «Сьвітанак».
Cёлетняй восенню споўнілася 130 гадоў з дня нараджэння Сяргея Сахарава – чалавека, які адным з першых узняў паходню беларускасці ў Латвіі. Педагагічнай і культурна-асветніцкай працы С.П.Сахараў прысвяціў больш за пяцьдзесят гадоў, каля дваццаці пяці з іх – барацьбе за беларускую школу ў Латвіі. У літаратурнай вечарыне прыняла ўдзел унучка Сяргея Пятровіча Сахарава – спадарыня Нонна Ахметулаева. Спадарыня Нонна падзялілася сваімі ўзгадкамі пра Сяргея Сахарава, распавядала пра тое, як сёлета адзначалі яго юбілей у Лудзе, і прыпасла гасцям імпрэзы свой падарунак. Яна прачытала адно з неапублікаваных апавяданняў Сяргея Сахарава.
За рукапісны зборнік (1015 фальклорных твораў) С.Сахараў з Культурнага фонду Латвіі ў 1939 г. атрымаў прэмію, якую скарыстаў на выданне асноўнай кнігі свайго жыцця – зборніка “Народная творчасць латгальскіх і ілукстэнскіх беларусаў”. Ён паспеў выдаць толькі першы выпуск фальклорных запісаў. А яшчэ ў спадчыну Сяргей Сахараў пакінуў нам, беларусам, якія жывуць у Латвіі, вось гэтыя словы:”…Але старанна вывучаючы дзяржаўную мову, вучачыся іншым мовам, не будзем забываць і сваю беларускую мову. Калі б мы нашу родную… беларускую мову закінулі, забыліся, тады па ўсіх нас і след загінуў бы на зямлі” Запавет гэты надзённы для нас і праз дзесяцігоддзі. І не толькі для беларусаў Латвіі.
З радасцю мы даведаліся, што ў Талліне ствараецца нядзельная школа беларускай культуры імя Караткевіча. Творы вялікага рамантыка і казачніка вывучаюць выхаванцы Рыжскай Беларускай асноўнай школы. І, дзякуючы аўтару «Зямлі пад белымі крыламі», для юных рыжан-беларусаў гэты край, радзіма іх бацькоў і дзядоў, становіцца бліжэй…
«Святло высакароднай душы» – так назвала калісьці свой артыкул, прысвечаны Уладзіміру Караткевічу латышская вучоная Мірдза Абала, якую з беларускім пісьменнікам звязвала шматгадовае сяброўства і якая пераклала яго аповесці “Чазэнія” на латышскую мову. Высакароднасць душы – тая рыса, якая яднае ўсіх нашых юбіляраў. І гэтаму святлу не згаснуць ніколі…
Таццяна Касуха
На здымках Георгія Астапковіча:
удзельнікаў імпрэзы вітае Вячка Целеш
выступае Сяргей Панізнік
вядучыя імпрэзы – мастак Вячка Целеш і паэт Сяргей Панізнік з унучкай Сяргея Сахарава Ноннай Ахметулаевай
спявае студэнтка Латвійскай музычнай акадэміі Людміла Ігнатава
вершы Уладзіміра Караткевіча чытае Таццяна Казак
выступае беларускі гурт “Вытокі”, кіраўнік Станіслаў Клімаў
два паэты, два пакаленні – мінчанін Сяргей Панізнік і рыжанка Людміла Ігнатава са сваімі паэтычнымі зборнікамі
Сімвалічная повязь сяброўства латвійскай і беларускай культуры
Самы вядомы з беларускіх мастакоў Латвіі хх стагоддзя нарадзiỳся 21 верасня 1902 г. ỳ вёсцы Стрэмкi Пiедруйскай воласцi Краслаỳскага павета ỳ Латвii. У 1922 г. скончыỳ Краслаỳскую латышскую асноỳную школу, а ỳ 1926 г. Даỳгаỳпiлскую Дзяржаỳную Беларускую гiмназiю. У 1926 г. паступiỳ у Латвiйскую акадэмiю мастацтваỳ. З 1928 г. па 1933 г. вучыỳся ỳ майстэрнi дэкаратыỳнага жывапiсу ỳ прафесара Янiса Кугi, а з 1933 г. да 1937 г. – у майстэрнi фiгуральнага жывапiсу ỳ прафесара Гедэрта Элiяса. У 1937 г. Пётра Мiрановiч скончыỳ акадэмiю, дыпломнаю працаю была карцiна “У сялянскай хаце”. Пасля сканчэння акадэмii жыццё мастака было звязана з педагагiчнай дзейнасцю, ён працаваỳ настаỳнiкам малявання, а пазней iнспектарам беларускiх школ, з’яỳляỳся сябрам Таварыства беларускiх настаỳнiкаỳ Латвii. У 1944-1945 г.г. П. Мiрановiч вучыỳся ỳ Венскай акадэмii мастацтваỳ у Аỳстрыi. З 1950 г. мастак з сям’ёй жыỳ у Бруклiне, (Нью-Йорк, ЗША), дзе i памёр 20 снежня 1990 г.
Творчасць мастака ỳ латвiйскi перыяд была прысвечана пейзажам Латгалii, рацэ Даỳгаве, а таксама тэматыцы вясковага жыцця латгальскх беларусаỳ, партрэтам беларускай iнтэлiгенцыi. Пётрам Мiрановiчам быỳ намаляваны абраз Божай Мацi для алтара Пiедруйскага касцёла. На 4-ай мастацкай выставе Фонда культуры Латвii ỳ 1937 г. карцiны П. Мiрановiча “Латгалачка”, “Вяртанне дамоỳ”, “Вандраванне”, “Адлiга” ды “Рака Айвiексте” экспанавалiся разам з працамi вядомых латышскiх мастакоỳ Я.Кугi , Г.Элiяса , В.Пурвiта , Я.Тылберга i iнш.
У амерыканскi перыяд жыцця П.Мiрановiчам было напiсана шмат партрэтаỳ беларускiх эмiгрантаỳ, пейзажаỳ Латгалii, намаляваных па накiдах i фотаздымках, прывезеных мастаком, а таксама карцiна “Беларускiя эмiгранты”, якая экспанавалася на розных амерыканскiх выставах i атрымала вялiкую папулярнасць. Да апошнiх дзён свайго жыцця мастак удзельнiчаỳ у шматлiкiх мастацкiх выставах, чытаỳ лекцыi, пiсаỳ артыкулы пра беларускую культуру i асвету, афармляỳ розныя выставы. У 1964 г. ỳ Нью-Йорку адбылася яго персанальная мастацкая выстава, якую арганiзаваỳ Беларускi Iнстытут Навукi i Мастацтва. На гэтай выставе экспанавалiся 63 працы мастака.
Iмя Пётры Мiрановiча ỳпiсана ỳ гiсторыю асветнiцтва i мастацтва беларускай дыяспары Латвii i Амэрыкi.
13 красавiка 2003 года Латвiйскае таварыства беларускай культуры “Сьвiтанак” у самым цэнтры Старой Рыгi – Доме Менцэндорфа ладзiла дзень беларускай культуры. Дом Менцэндорфа – гэта дом-музей багатага рыжанiна, якi знаходзiцца ў прыгожым трохпавярховым будынку 18-га стагоддзя, назву мае ад прозвiшча апошняга ўладальнiка на пачатку мiнулага стагоддзя. Iнiцыятарамi правядзення свята выступiлi сённяшнiя гаспадары Дома Менцэндорфа – супрацоўнiкi музею. Кiраўнiцтва ЛТБК “Сьвiтанак” заўсёды з радасцю адгукаецца на падобныя прапановы, бо яны даюць цудоўную магчымасць чарговы раз нагадаць аб нашай беларускай прысутнасцi ў Рызе, магчымасць прапагандаваць нашую непаўторную, мiлагучную мову, песнi, традыцыi, багатую культурную спадчыну. На гэты раз “сьвiтанкаўцы” падрыхтавалi дзве выставы: экспазiцыю беларускiх кнiг i выставу вырабаў беларускiх майстроў. Беларуская народная творчасць была прадстаўленая вырабамi з лазы, саломкi, дрэва, керамiкi, вышыванкамi i карункамi. Асаблiвую цiкавасць наведвальнiкаў выклiкалi нашыя цудоўныя рушнiкi, паясы, коўдры, посцiлкi, вытканыя ў мiнулым стагоддзi матулямi i бабулямi рыжскiх беларусаў, захаваныя для нашчадкаў. Сярод беларускiх кнiг можна было ўбачыць даволi рэдкiя i каштоўныя, напрыклад, факсiмiльнае ўзнаўленне Бiблii, выдадзенай Францыскам Скарынаю ў 1517-1519 гадах у трох тамах, прыгожыя альбомныя выданнi, розныя кнiгi з аўтографамi беларускiх паэтаў i пiсьменнiкаў з прыватных калекцый арганiзатараў выставы. Частку сувенiраў i кнiг для выстаў арганiзатарам свята далi для паказу ў музеi дыпламаты Амбасады Беларусі ў Латвіі.
Пачалося свята знаёмствам публiкi з гicторыяй iснавання беларусаў на тэррыторыi сучаснай Латвii, з гicторыяй беларуска-латышскiх сувязяў. Аб гэтым, а таксама аб сучасным жыццi нашае дыяспары, дзейнасцi беларускiх суполак у Латвii, працы беларускай школы ў Рызе распавядалi аўтарка гэтых радкоў, старшыня Аб’яднання мастакоў-беларусаў Балтыi “Маю гонар” Вячка Целеш, аўтарка кнiгi “Беларусы ў Латвii” прафесар Латвiйскага Унiверсiтэту Iлга Апiнэ, рэдактар газеты “Прамень” Алесь Карповiч. Аб важнасцi латышска-беларускiх культурных сувязяў i неабходнасцi iх пашырэння выказалiся Саветнiк па нацыянальных пытаннях Прэзыдэнта Латвiйскай Рэспублiкi Ольгерт Тыпанс i Першы сакратар Амбасады РБ у Латвii Дзмiтрый Шкурдзь, а старшыня Асацыяцыi нацыянальных культурных таварыстваў Латвii Рафi Хараджанян адзначыў, што ЛТБК “Сьвiтанак” з’яўляецца зараз адным з найактыўнейшых таварыстваў, якiя ўваходзяць у асацыяцыю.Адна з частак свята была прысвечаная беларускай кухнi. Акрамя “тэарэтычнага” знаёмства з своеасаблiвасцямi i традыцыямi нашай кухнi, гасцей чакала дэманстрацыя прыгатавання беларускiх дранiкаў на старажытнай печы ў музеi, усiх прысутных таксама частавалi загадзя прыгатаванымi Таiсiяй Бачкаровай дранiкамi з смятанаю, цыбулькаю, шкварачкамi, рознымi полiўкамi. А потым больш як дзве гадзiны працягваўся канцэрт. Сучасныя i народныя беларускiя песнi спявалi дзяўчаты з гурта “Вавёрачка” Рыжскай беларускай асноўнай школы, спявачкi Ганна Крупская, Iлона Варатнiкова, вакальны гурт таварыства “Сьвiтанак” разам з салiсткамi Аляксандрай Ларыёнавай i Галiнай Уласенка. Вельмi цiкаваю была спецыяльная экскурсiя па шматлiкiх пакоях музею, арганiзаваная гаспадарамi для удзельнiкаў канцэрту i арганiзатараў свята.
Таццяна Казак
На здымках:
спявае гурт “Вавёрачка” Рыжскай беларускай асноўнай школы;
падчас экскурсіі па музею
дэманстрацыя прыгатавання страў беларускай кухні;
арганізатары дня беларускай культуры: cупрацоўнікі музею і гурт “Сьвітанак”.
https://www.svitanak.eu/wp-content/uploads/2023/01/Dom_Mencendorfa2.jpg240330Svitanakhttp://www.svitanak.eu/wp-content/uploads/2020/09/svitanak-2020-296x300.pngSvitanak2009-02-04 17:21:152023-02-13 23:43:22Беларускi дзень у рыжскiм музеi
На жаль, невядомы грамадскасці таленавіты беларускі літаратар, паэт, перакладчык, аўтар успамінаў. Народжаны ў Беларусі, яе сталіцы Мінску, большую частку свайго жыцця Барыс Кастаненка пражыў у Латвіі.
Перад тым, як стала асесці ў Рызе, ён прайшоў нялёгкі шлях марскога афіцэра-падводніка, служыў на Паўночным флоце. Жывы, цікаўны, мэтаімклівы юнак Барыс рана захварэў рамантыкай мора і паэзіі. Да гэтага прычыніліся дапытлівы, цэльны характар рамантыка і некаторыя канкрэтныя абставіны жыцця сям’і Кастаненкаў. У сувязі з характарам работы бацькі, сям’я Кастаненкаў, у якой разам з малодшым Барысам было двое дзяцей, даводзілася жыць у розных мясцінах Беларусі. У сваіх успамінах (яны пакуль што знаходзяцца ў рукапісе, ды машынапісе і трэба думаць, будуць выдадзены кніжкай) Барыс згадвае пераезды сям’і: жыццё іх у Чашніках, Камарыне, Жыткавічах, Мінску. Але больш робіцца гэта па расказах родных і перш-наперш маці Ганны Якімаўны, даволі адукаванай і інтэлігентнай жанчынай на той час. У 1935 г. Кастаненкі пераехалі жыць у Віцебск. У раздзеле ўспамінаў “Добры горад над сіняй Дзвіной” Барыс пранікнавенна і маляўніча расказвае пра сваё даваеннае дзяцінства, шчасліва праведзенае ў гэтым старажытным беларускім горадзе, што месціцца на берагах Заходняй Дзвіны.
“Ганчарны завулак, – праз гады ўспамінаў капітан трэцяга рангу Барыс Пятровіч Кастаненка, – побач з левым берагам Дзвіны, паміж новым і чыгуначным мастамі… Ля новага маста заўсёды стаялі буксіры, параходы, баржы-лайбы, многа лодак. Тут жа на пяску адпачывалі ўжо непатрэбныя растрэсканыя баржы, высіліся горы цюкоў сена, скрынкі, бочкі – уся гэта гаспадарка належыла мясцоваму параходству. Колькі радасці прыносіла нам Дзвіна! Велічнай і шырокай здавалася яна мне. Тут праходзілі лепшыя часіны нашага дзяцінства. Рака жыла напружаным жыццём, ішлі параходы, плылі ганкі (мясцовая назва плытоў), буксіры цягнулі баржы з рознымі грузамі. Часам пад вясёлую музыку паважна праплываў пасажырскі прыгажун, і ў ім было шмат бесклапотнага, радаснага народу. Параход узнімаў хвалі. На іх весела гайдаліся на байдарках старэйшыя хлапчукі. Мы ж кідаліся з берагоў у прыемную ваду, каб пагойсацца на хвалях, падурэць у дзіцячай бесклапотнасці і радасці (Успаміны с. 35–36).
Ці не тут, на ўлонні вялікай ракі, зараджалася ў душы хлапчука цяга да воднай прасторы, якая прадвызначыла жыццёвы шлях паэта і марскога воўка Барыса Кастаненкі? І ці не лёс гэта, што свой жыццёвы шлях ён закончыў у вусце гэтай роднай ракі? (Памёр Барыс у раёне Рыгі, які называецца Вусць-Дзвінск). Ганчарны завулак, Віцебск, Дзвіна былі, можна сказаць, першым адпраўным пунктам ў нібы доўгім і разам з тым кароткім жыцці літаратара-марака. “Я і паэт, я і марак”, – пісаў Барыс пра сябе. На пачатку Вялікай Айчыннай вайны, калі згарэў дом і ўвесь небагаты пабытак, каб неяк выжыць і перачакаць ліхалецце, Кастаненкі выбраліся на малую радзіму бацькоў – у лясную вёсачку Корасць. Абразкі перажытага ў вайну яскрава паўстаюць са старонак Барысавых “Успамінаў”. Апошняй станцыяй свайго юнацтва Барыс Кастаненка называе Смаргонь, гарадок непадалёк ад Віліі, які часта ўспамінаецца ў вершах, аркушах, мемуарах. Па выгнанні гітлераўцаў сям’я Кастаненкаў з апусташонай, здрантаванай акупантамі Віцебшчыны рушыла ў Заходнюю Беларусь, на новае мейсца працы бацькі. У Смаргоні ён закончыў сярэднюю школу. Апошняя станцыя юнацтва была для Барыса вельмі важным этапам яго духоўнага фарміравання, маладога ўзмужнення.
Рана адчуты хлопцам смак мастацкага слова, захапленне літаратурай, перад усім паэзіяй (пад уплывам сваёй маці Анны Якімаўны, якая працавала настаўніцай у пачатковых класах), набылі ў Смаргонях рэальныя формы. Старшакласнікі Лёня Сосна, Міхась Царык, Антон Субач, Жора Янчуковіч, Арсень Ліс арганізаваліся ў літаратурны гурток. Паседжанні праводзілі ў цокальным памяшканні пры бібліятэцы, або на кватэры ў Ігара Фёдаравіча, на вуліцы Крэўскай. Барыс Кастаненка стаў неўзабаве лідэрам гэтай нефармальнай групы. Хлопцы выдавалі рукапісны часопіс “Родны край”, пазней, па ініцыятыве Барыса, перайменаваны ў “Росквіт”. Гэта была звычайная юначая спроба пяра, але шчырая, гарачая, з чытаннем уласных твораў і спрэчкамі, пераважна літаратурнага характару. Быў выезд у Маладзечна, дзе пры абласной газеце існавала сталае літаратурнае аб’яднанне, кіраванае выкладчыкам літаратуры Маладзечанскага настаўніцкага інстытута, пазней вядомым беларускім гісторыкам і мысляром Міколам Ермаловічам. Вершы і апавяданні смаргонскіх літаратараў аналізаваліся Мікалаем Іванавічам, спецыялістам-філолагам па законах літаратуразнаўства, ўважліва і зычліва. Падборка вершаў Барыса Кастаненкі была надрукавана ў абласной перыёдыцы і гэта, вядома, акрыляла маладога паэта, годам пазней ён стаў удзельнікам ІІІ з’езду маладых паэтаў Беларусі, аб якім ён вельмі цёпла напісаў у сваім штодзённіку. Яго кансультаваў сам П. Броўка. У Смаргонях Барыс спасцігаў і такія фундаментальныя праявы жыцця, як сяброўства, каханне, вернасць. Там ён выбраў і спадарожніцу ўсяго будучага свайго жыцця, жонку, маці яго дзяцей, спадарыню Карыну. Але напачатку быў выбар будучай прафесіі. Вырашаны дома на роднай зямлі, ён рэалізаваўся ў светлым вялікім горадзе над Нявой.
Летам 1951 г. дзевятнаццацігадовы Барыс становіцца курсантам Вышэйшага ваенна-марскога інжынернага вучылішча імя Дзяржынскага. “Пад залатым шпілем Адміралцейства” – так называецца адзін з раздзелаў яго штодзённіка. У вольную хвіліну, якіх было няшмат, клікала літаратурнае слова, малады марак адчуваў яго ва ўласнай душы. І чулася ў ім крыху пафасная яшчэ клятва ў любові да мора, яго нязведаннай прасторы: Ты прада мною ціхае, жывое, Ды толькі больш люблю шум грозны твой. Я сам даўно не ведаю спакою, І не патрэбны нейкі мне спакой! Я далячынню велічнай, прыгожай Увесь захоплены. Яна ў вачах стаіць. У моры я паэзію знаходжу, У паэзіі мне мора не забыць!
У вершах – лістах да сяброў паэта-марака гучыць паўтараючыйся матыў прызнання ў любові роднай зямлі, узгадваюцца росныя сцэнкі юнацтва над Віллею, устае абагульнёны вобраз Беларусі. Лёс марскі на шлях багаты… Колькі ўспенена хваль вінтамі. Ды пад спёчным далёкім небам Мроіў я тваімі барамі…
Пад вершамі – год напісання, назвы гарадоў, дзе ўзніклі, склаліся ў радкі ўзрушаныя словы… Вось адзін, з горада Ліепая, азначаны 1957 годам. Вылучаецца элегічным тонам. Спецыфіка жыцця афіцэра-падводніка ў тым, што яно праходзіць ў аснове сваёй далёка ад дому, ад сям’і. І вось Барысаў верш – зварот да любімай каханай: Зноў латышскія сосны гудуць нада мной Коціць пенныя хвалі вясёлы прыбой… І на поўдзень бялюткія хмаркі плывуць. Ну чаму, ну чаму зараз ты не са мной? Я б на рукі цябе, як пушынку, узняў, Над усім хараством гэтым цудным узняў, Тваё б сэрца напоўніў сваім пачуццём, І красу, і бязмежжа жыцця б паказаў. Над табою б латышскія сосны гулі, Белы ветразь убачыла б ты ўдалі, І марскія ласкавыя ветры табе Свае дзіўныя песні здалёк прыняслі б… Ты б пачула, чым Балтыкі сэрца жыве, Ты б пазнала, што Райніса дайна пяе. Пакахала б ты сосен край, хваль і вятроў, Зразумела б ты цёплыя словы мае. Толькі ты так далёка… Шугае прыбой. І латышскія сосны гудуць нада мной. На ўзбярэжжы стаю з сваёй думкай адзін. Ну чаму, ну чаму зараз ты не са мной?..
Жыццё сведчыць, што раздвайвацца паміж літаратурай і службай інжынера на сучаснай субмарыне не проста, калі ўвогуле такое можна. Прыехаўшы ў адпачынак і пабачыўшыся ў Белдзяржуніверсітэце з сябрам, які вучыўся на філфаку, адзначыў для сябе ў дзённіку: “…З глыбокім болем адчуў, што адлегласцю і ўмовамі жыцця мы вельмі адарваны адзін ад другога… Я, вядома, пазайздросціў Арсеню: кожны дзень ён жыве на роднай зямлі, чуе родную мову, вучыць тое, што неабходна для літаратурнай творчасці, жыве з хлопцамі, для якіх літаратура – самае галоўнае. Мне ж ўсё даводзілася здабываць урыўкамі, ва ўмовах жорсткай абмежаванасці…” І пазней у адным з вершаў пра гэта напіша: Я значнага яшчэ не напісаў… Заняткам іншым час свой аддаваў. Другія хлопцы ладней пішуць вершы, І мне не быць у іх кагорце першым.
Тым часам час, сілы ўладна забірала служба падводніка. З паходаў вяртаўся, выціснутым, як лімон. Барыс быў чалавекам годнасці і абавязку. Перадусім – абавязку баявога афіцэра-падводніка. Вышаўшы на пенсію, Барыс, нарэшце, плануе ажыццявіць яшчэ адну мару. Яна-такі, праз гады заставалася запаветнай. Аддаўшы больш 30 гадоў марской службе, капітан трэцяга рангу Барыс Кастаненка сходзіў на бераг, яшчэ поўны жыццёвых сіл і розных планаў, а перш-наперш творчых. Наперадзе яшчэ былі, здавалася, незлічоныя кіламетры дарог. Кінуўся ў блізкі родны свет – па Беларусі. Напісаў нарысы, у тым ліку “Браслаўскія азёры”, “Горад на Дзвіне”. Затым – ў Закарпацце. У наступнае лета разам з Карынай адкрывалі для сябе Сярэднюю Азію: Ташкент, Бухара, Самарканд. Барыс быў ашаломлены незвычайнасцю, каларытнасцю Усходу. Але больш за ўсё уразіла мудрая, філасафічная, жыццёвая, праўдзівая паэзія народаў сярэдняазіяцкіх рэспублік. Два гады запар Барыс ездзіў, ужо адзін, у Таджыкістан, Туркменію, Казахстан, Узбекістан, каб услухацца ў мудрую і высокую паэзію Усходу, спеўныя галасы самой зямлі яго. Вяртаўся з кніжкамі, слоўнікамі. Засеў за пераклады, і, о радасць: мудраспеўная паэзія Усходу арганічна загаварыла з ім па-беларуску: Я неба кветнікам назваў, Зор карнавал я ўслаўляў. Пачуў: напышлівасці многа. Спяваў сустрэчы, боль разлук. Каханне, слодыч яго мук. Пачуў: няма маралі строгай, Багата прысвяціў радкоў Вясне, рамантыцы шляхоў. Пачуў: у іх няма нічога. Сваю душу перагартаў, Аб сваім лёсе заспяваў. Пачуў: ён сэрцам чуе Бога.
У сучасных паэтаў Усходу, таджыцкіх, узбецкіх і уйгурскіх, знаходзіў шмат таго, што непакоіла, жыло ў самім перакладчыку, рацэ жыцця, якая ім перадольвалася. Як хоць бы гэта споведзь-медытацыя Амана Мухтарава:
Я на рацэ ўважлівы такі: Стаяць на правым беразе ракі Старыя – прадзед мой, бабуля, дзед, Даўно пакінуўшыя гэты свет. І не палохаюцца бур ліхіх. Як я жыву? – адно пытанне ў іх. На левым беразе ракі стаяць Мае нашчадкі. Уважліва глядзяць Сыны, ўнукі, што ідуць ў жыццё, Каб месца ў ім яшчэ знайсці сваё І ў ім пакінуць шмат слядоў сваіх. Як я жыву? – Адно пытанне ў іх. Яго я часта задаю сабе. Маё жыццё – рака ў барацьбе, Пакуль яно імкне ў берагах, Плыву па ёй, перамагаю жах. Як я жыву? Плыву ці ўперад я? І занясе куды рака мая? Вось бачу бераг правы я, круты. Яшчэ рывок – і траплю я туды. Мінуўшчына спакою не дае. Цячэ рака, цякуць гады мае. Вось бераг левы – да яго рух мой, Святло і цемру рэжу я рукой. Між будучым і днём ужо былым Так і жыву ў часе я сваім.
Як старое віно, дзіўным водарам, тонкай мудрай рамантыкай п’яніў Алішэр Наваі: “Ах, птушка майго сэрца ўзляцела, – здалася зернеткам радзімка ёй твая. Ляцела да цябе, ды трапіла ў пастку тваіх прыгожых кос, а з ёй загінуў я…” Алі Абу Ібн Сіна (Авіцэнна), Амар Хаям… – перакладзена было нямала. Можна было падумаць аб беларускамоўнай анталогіі ўсходняй паэзіі. Чакана-нечакана напісалася свая “Усходняя паэма” па-руску, каб можна было звярнуцца да ўсходніх сяброў і быць пачутым і зразумелым імі. Улысны верш Барыса Кастаненкі мацнеў творчым досведам пераствораных на беларускую мову ўсходніх паэтаў. Слов значимость учусь я ощущать, Чтоб радугу цветов в них различать, В единый сплав мысль с чувством совмещать, Сплетая в кружева простую нить. Моя судьба моих творенье рук И зависти к удачным в жизни нет. Я разорвал привычный серый круг, Во мне и увяданье и расцвет. Во мне единство – радость, боль моя. В душе противоречий до краев. Я – быстрый ветер, и изменчив я, Объять и ощутить я все готов. Вот тишина и вдруг – весенний гром, Снег падает, а вот звенит капель. Я – все созвучья, что звенят кругом. Я – глубина. Но вдруг я только мель…
Па-руску пісаў Барыс і раней, але лічыў, што поўнавартасна можна высказацца толькі на роднай мове. Але паддавалася і рускае слова. Барыс афармляе свае рускамоўныя вершы ў машынапісны зборнік “Брызги волн морских и времени”. Ён з болем пісаў: “Праехаў я мой край ва ўсе бакі, І на душы зрабілася так горка, Бо лічаць нават нашы землякі Купалы мову брыдкаю гаворкай”.
Архіў, яго рукапісы, што цяпер, пасля 6 мая 1999 г., калі ён адышоў ад нас навекі, называюцца літаратурнай спадчынай, накіды апошніх гадоў навочна сведчаць, што Барыса трывожыў лёс Беларусі: “Беларусь, не шануеш сваіх ты дзяцей. Іх бяздумна па беламу свету кідаеш. Плён іх працы, і думак, і светлых ідэй у скарбніцу народа свайго не збіраеш”. Далей назваў імёны Д. Шастаковіча, Яраслава Смелякова. Спрабаваў дапісаць раней пачатую паэму “Спадчына”, у якой абагульнена шырока хацеў глянуць на шляхі свайго народа, рупіўся над “Успамінамі”, якія абяцалі стаць сапраўднаю аповесцю жыцця. Міжволі думалася аб тым, што пакінеш па сабе. Часам чарнавата-іранічна: “Памёр чалавек… Што ад яго засталося? Жменя медалеў і зусім нецікавых папер”… Паглядзець на сябе іранічна – удзел моцных натур. Часам аўтаіронія была бліжэй да праўды, чым у ранейшых змрачнавата неаб’ектыўных радках: Каб ты не піў і не смаліў, Сто год пражыў бы на зямлі. У табе такі жыцця запас, Што падуладны табе час. Я грэшны: чарку паважаў І цыгарэты не кідаў.
Непадуладнасць бегу часу аказалася падманлівай. А так трэба было яшчэ некалькі год, каб завяршыць літаратурныя планы і, можа ў першую чаргу, аповесць жыцця, пазначаная ў адным з рукапісных артыкулаў як “Выток і плынь”. У прозе, як і ў жыцці навогул, Барыс Кастаненка заставаўся паэтам. З сумам думаецца: Барыс мог яшчэ, павінен быць з намі, сваім натхнёным мудрым словам сцвярджаць жыццё, яго хараство і неўміручасць.
Народжаны ў Беларусі, яе сталіцы Мінску, большую частку свайго жыцця Барыс Кастаненка пражыў у Латвіі.
Рана адчуты хлопцам смак мастацкага слова, захапленне літаратурай, перад усім паэзіяй (пад уплывам сваёй маці Анны Якімаўны, якая працавала настаўніцай у пачатковых класах), набылі ў Смаргонях рэальныя формы. Старшакласнікі Лёня Сосна, Міхась Царык, Антон Субач, Жора Янчуковіч, Арсень Ліс арганізаваліся ў літаратурны гурток. Паседжанні праводзілі ў цокальным памяшканні пры бібліятэцы, або на кватэры ў Ігара Фёдаравіча, на вуліцы Крэўскай. Барыс Кастаненка стаў неўзабаве лідэрам гэтай нефармальнай групы. Хлопцы выдавалі рукапісны часопіс “Родны край”, пазней, па ініцыятыве Барыса, перайменаваны ў “Росквіт”. Гэта была звычайная юначая спроба пяра, але шчырая, гарачая, з чытаннем уласных твораў і спрэчкамі, пераважна літаратурнага характару. Быў выезд у Маладзечна, дзе пры абласной газеце існавала сталае літаратурнае аб’яднанне, кіраванае выкладчыкам літаратуры Маладзечанскага настаўніцкага інстытута, пазней вядомым беларускім гісторыкам і мысляром Міколам Ермаловічам. Вершы і апавяданні смаргонскіх літаратараў аналізаваліся Мікалаем Іванавічам, спецыялістам-філолагам па законах літаратуразнаўства, ўважліва і зычліва. Падборка вершаў Барыса Кастаненкі была надрукавана ў абласной перыёдыцы і гэта, вядома, акрыляла маладога паэта, годам пазней ён стаў удзельнікам ІІІ з’езду маладых паэтаў Беларусі, аб якім ён вельмі цёпла напісаў у сваім штодзённіку. Яго кансультаваў сам П. Броўка. У Смаргонях Барыс спасцігаў і такія фундаментальныя праявы жыцця, як сяброўства, каханне, вернасць. Там ён выбраў і спадарожніцу ўсяго будучага свайго жыцця, жонку, маці яго дзяцей, спадарыню Карыну.
