107-я ўгодкі абвяшчэння БНР у Рызе

, , , ,

Сёлета латвійскім беларусам вельмі пашанцавала! 107-я ўгодкі абвяшчэння БНР ў Рызе адзначылі ўрачыста і прыгожа – вялікім святочным канцэртам шаноўных гасцей з Варшавы – вельмі таленавітай сям’і Змітра Бартосіка. Сямейны музычны калектыў – сам вядомы бард і пісьменнік, яго жонка Таццяна Карпіловіч і дзеці Юстына і Геральд падаравалі ўдзельнікам святочнай імпрэзы шмат незабыўных пазітыўных эмоцый ў гэты няпросты час. 


Традыцыя збірацца разам 25 сакавіка існуе ў нашым таварыстве з моманту заснавання першай беларускай суполкі ў сучаснай Латвіі – ЛТБК “Сьвітанак” ў 1988-м годзе. За 37 гадоў змянілася вельмі шмат чаго, але нязменным застаецца жаданне латвійскіх беларусаў з гэтай нагоды быць разам і абавязкова ўшанаваць дату заснавання першай незалежнай беларускай дзяржавы. Традыцыйна імпрэза распачалася з выканання дзяржаўнага гімна Латвіі “Dievs, svētī Latviju” (Божа, блаславі Латвію) і неафіцыйнага гімна Беларусі “Магутны Божа”.

І гэтак жа традыцыйна ўсе прысутныя ў Вялікай зале будынка Асацыяцыі нацыянальных культурных таварыстваў Латвіі змаглі паглядзець зварот і віншаванне старшыні Рады БНР Івонкі Сурвіллы.

Ад імя гаспадароў з 25 Сакавіка віншавалі старшыня таварыства “Сьвітанак” Таццяна Казак і кавалер Ордэна Трох Зорак Вячка Целеш.

…

На святочную імпрэзу беларусаў завітаў таксама вельмі шаноўны госць – спадар Стэфан Эрыксан, дырэктар Бюро Рады міністраў Паўночных краін у Латвіі. У сваёй віншавальнай прамове ён па-беларуску падзякаваў Латвійскае таварыства беларускай культуры “Сьвітанак” за тое, што падчас сваёй працы ў Латвіі ён мае магчымасць з вялікім задавальненнем правесці час у беларускім асяродку. У свой час у 2000-х спадар Стэфан выконваў абавязкі Надзвычайнага і Паўнамоцнага Амбасадара Каралеўства Швецыі ў Рэспубліцы Беларусь. За гэты час ён не толькі дасканала вывучыў беларускую мову, але вельмі шмат зрабіў для развіцця беларуска-шведскіх стасункаў менавіта ў галіне культуры. Сьвітанкаўцы шчыра ўдзячныя спадару Эрыксану за падтрымку, за тое, што ён знаходзіць час і рэгулярна наведвае імпрэзы “Сьвітанка”.

Арганізатары імпрэзы таксама вельмі ўдзячныя за цёплыя віншавальныя словы і падарункі для беларусаў з нагоды 25 Сакавіка сябрам па Асацыяцыі нацыянальных культурных таварыстваў Латвіі з Рыжскага нямецкага культурнага таварыства – старшыні Дацэ Шулманэ і латвійскаму гісторыку Інгмару Бісэныексу, сыну вядомага пісьменніка і перакладчыка Валдыса Бісэныекса. У сваёй прамове спадар Інгмарс згадаў агульны гіcтарычны лёс латвійскага і беларускага народаў і выказаў надзею, што і для беларусаў 25 Сакавіка зноў стане галоўным дзяржаўным святам – Днём Незалежнасці, гэтак жа, як у латышоў 18 лістапада. А спадарыня Дацэ прызналася, што вельмі шкадуе аб тым, што не ведае на дастатковым узроўні беларускай мовы, каб дасканала зразумець словы песень ў выкананні цудоўных беларускіх артыстаў.

Яшчэ адзін шаноўны госць імпрэзы – латышскі спявак і музыкант Ансіс Атаолс Бэрзыньш, сын шматгадовага сябра нашага таварыства, славутага латышскага паэта Андрыса Бэрзыньша, які таксама стала падтрымлівае беларусаў. Гэтым разам ён прыйшоў на беларускае свята разам з сваёй сям’ёй – з жонкай і трыма малодшымі сынамі, найменьшаму з якіх споўнілася толькі пяць месяцаў!

Падчас святочнага канцэрта нікога ў зале не пакінулі абыякавымі меладычныя песні, створаныя маладой 16-ці гадовай аўтаркай Юстынай Карпіловіч. Дзякуючы яе песням гледачы мелі магчымасць апынуцца ў свеце сапраўдных пачуццяў, рэфлексій і пошукаў надзеі там, дзе адшукаць яе складаней за ўсё. У песнях, якія Юстына піша з 12 гадоў, дзяўчына па-даросламу пераасэнсоўвае ўсё тое, што адбываецца з намі на працягу апошніх гадоў. Не гледзячы на свой узрост, спявачка ўжо запісала альбом, які можна слухаць на Spotify і выступае з канцэртамі ў розных краінах свету.

У рамках святочнай імпрэзы адбылася таксама прэзентацыя новай кнігі Змітра Бартосіка “Забіць упалмінзага”, якая атрымала сёлета трэцяе месца літаратурнай прэміі Гедройца. Гэтая кніга – трэцяя ў трылогіі пісьменніка на гістарычную беларускую тэматыку перыяду 20-га стагоддзя. З першай кнігай трылогіі “Быў у пана верабейка гаварушчы” спадар Зміцер ўпершыню стаў пераможцам прэміі Гедройца ў 2017-м годзе. У латвійскіх беларусаў падчас імпрэзы была цудоўная магчымасць набыць кнігу “Забіць упалмінзага” з аўтографам пісьменніка. Зміцер Бартосік чытаў урыўкі з кнігі і свае пазітыўныя гумарэскі. Гэтак жа, як і цудоўныя патрыятычныя аўтарскія песні спадара Змітра, яны былі вельмі цёпла ўспрынятыя прысутнымі. 

…

…

Але не толькі госці з Варшавы радавалі латвійскіх беларусаў ў святочны дзень. Мастачка Вольга Якубоўская, сябра Аб’яднання мастакоў-беларуаў Балтыі “Маю гонар”, у адказ у знак падзякі таксама зрабіла сям’і Бартосікаў святочны падарунак – сваю карціну. Карціна ім вельмі спадабалася, а спадарыня Вольга адзначыла, што вельмі любіць і шануе творчасць ўсёй таленавітай сям’і. У Вялікай зале падчас імпрэзы на сценах можна было пабачыць творы нашай вядомай беларускай мастачкі на калектыўнай выставе мастакоў з АНКТЛ.

…

А пасля заканчэння канцэрту ў наведвальнікаў імпрэзы была яшчэ магчымасць пабачыць творы, выстаўленыя на дзвух персанальных выставах беларускіх мастакоў у будынку Асацыяцыі. У Канферэнцзале – мастака з Ліепаі Аляксея Касінца, а ў Каміннай зале – мастачкі і дызайнеркі з Рыгі Анастасіі Арайс.

Арганізатары святочнага канцэрта вельмі ўдзячныя артыстам: Змітру і Геральду Бартосікам ды Юстыне і Таццяне Карпіловіч за падараваныя цудоўныя сардэчныя спевы, музыку ды гумар, а таксама дзякуюць усіх, хто далучыўся да імпрэзы і сардэчна запрашаюць на наступныя.

Здымкі Ансіса Бэрзыньша, Таццяны Казак, Андрэя Татура і Вячкі Целеша

/0 Comments/by

Віншуем з Днём роднай мовы!

, , ,

Рада Латвійскага таварыства беларускай культуры “Сьвітанак” віншуе беларусаў з Міжнародным днём роднай мовы!

Дзень роднай мовы адзначаецца ў свеце 21 лютага. Ён быў абвешчаны UNESCO ў 1999 годзе.

Вольга Якубоўская штогод да Дня роднай мовы малюе новыя творы. Сёлета гэта карціна “Беларуская мова жыве”. Вольга павіншавала беларусаў наступнымі цудоўнымі словамі: “Беларуская мова – гэта тое, што нас аб’ядноўвае і што робіць нас мацнейшымi. Гэта тое, што адрознівае нас ад іншых і робіць свет моў багацейшым і больш разнастайным. Я ведаю шмат людзей, якія адчулі неабходнасць размаўляць на роднай мове толькі пакінуўшы Беларусь. Наша мова гучыць як песня! Песня Радзімы і песня Свабоды! Яна натхняе! Давайце дапамагаць нашай песні гучаць! Няхай наша мова жыве! Беларуская мова – гэта наша моц, наш гонар i наш выбар! Няхай і ў Беларусі і за яе межамі становіцца больш людзей, якія размаўляюць на роднай мове! Жыве Беларусь!

…

/0 Comments/by

Каляды-2025

, , , ,

11 студзеня 2025 г. ў Kанферэнц-зале будынка АНКТЛ беларусы з Латвійскага таварыства беларускай культуры “Сьвітанак” традыцыйна сабраліся разам, каб адсвяткаваць Каляды. Свята гэтым разам атрымалася сапраўды сямейным, напоўненым цеплынёй, радасцю і духам традыцый. Зала была поўнай, а атмасфера — святочнай і гасціннай.

Імпрэза распачалася з афіцыйнай часткі, дзе былі падведзеныя вынікі мінулага года і абмеркаваныя планы на бягучы год.

Акрамя традыцыйных сустрэч, імпрэз, прэзентацый беларускіх кніг, у планах – добраўпарадкаванне знакавага для латвійскіх беларусаў месца – сквера Францыска Скарыны. Імя нашага славутага першадрукара з’явілася на мапе Рыгі дзякуючы шматгадовым (пачынаючы з 2017 г.) высілкам актывістаў з таварыства “Сьвітанак” ды іншых беларускіх аб’яднанняў з усёй Латвіі. Таксама плануем надалей падтрымліваць працу Рыжскага музея Янкі Купалы і не спыняць намаганні па захаванні імя Купалы ў назве аб’яднанай школы, якая з’явілася пасля ліквідацыі Рыжскай Беларускай асноўнай школы ў 2024 годзе.

Але галоўнай на каляднай імпрэзе была культурная калядная праграма.

У канферэнцзале быў накрыты святочны стол, госці дзяліліся гісторыямі і традыцыямі Калядаў з бацькоўскіх хат з усіх куткоў Беларусі ад Берасцейшчыны да Віцебшчыны, чыталі ўрыўкі з твораў пра Каляды Якуба Коласа і іншых класікаў, спявалі беларускія, латышскія і украінскія калядныя песні.

Асаблівую цікавасць выклікала віктарына, прысвечаная калядным традыцыям латышоў і іншых народаў свету. На імпрэзе цікава было параўнаць латышскія і беларускія калядныя абрады, традыцыі і павер’і. Напрыклад, даведацца пра тое, што ў адрозненне ад традыцыйных 12 беларускіх калядных страў, у латышоў на святочным стале іх павінна быць 9. Ці пра тое, што, як і ў Беларусі ў паўночным регіёне рэспублікі, хату напярэдадні Калядаў ў Латвіі таксама традыцыйна ўпрыгожвалі карункавымі вырабамі з саломы, назва якіх у беларусаў –  “павукі”, а ў латышоў – “puzuri”.

Таксама удзельнікі каляднай вечарыны ў “Сьвітанку” дакладна цяпер будуць ведаць, што не варта рана ўставаць на Каляды, бо тады, згодна латышскаму народнаму павер’ю, ўвесь год будзеш хадзіць не выспаўшыся. А вось лямпачкі ў калядны вечар абавязкова трэба запаліць ўсе, якія ёсць у хаце, каб Лайма бачыла, куды ісці, інакш можна застацца на ўвесь год без шчасця.

Калядная латарэя стала сапраўднай разынкай вечарыны.

Адметнай рысай святочнай латарэі было тое, што кожны, хто атрымаў латарэйны выйгрыш-падарунак, павінен быў ў адказ падараваць прысутным песню, верш ці хаця б святочны тост па-беларуску.

Беларускія песні і вершы гучалі як ад сольных выканаўцаў, так і калектыўна, і гэта стварала ўнікальную святочную атмасферу.

У планах на 2025 год – арганізацыя новых сустрэч ды імпрэз. Сярод бліжэйшых планаў – святкаванне Міжнароднага дня роднай мовы ў лютым і 107-ай гадавіны абвяшчэння БНР ў сакавіку. Таварыства “Сьвітанак” працягне аб’ядноўваць беларусаў і захоўваць беларускую мову, культуру і традыцыі на латвійскай зямлі. Прапануем і беларусам, і ўсім зацікаўленым беларускай культурай і гісторыяй браць удзел у наступных мерапрыемствах ЛТБК “Сьвітанак” і сачыць за ўсімі аб’явамі ды падзеямі на нашай старонцы.

Дзякуй усім, хто спрычыніўся да цудоўнай Каляднай сустрэчы! Яшчэ раз віншуем з Новым годам і Калядамі! Няхай вашыя хаты будуць напоўненыя святлом, любоўю і шчасцем! 🎄

Да сустрэч у Новым годзе!

Андрэй Татур

Здымкі Мікалая Гардзеева, Таццяны Казак і Андрэя Татура

/0 Comments/by

Mемарыяльная імпрэза “Галасы расстраляных паэтаў” ў Рызе

, , , ,

26 кастрычніка 2024 года ў Вялікай зале будынка Асацыяцыі нацыянальных культурных таварыстваў Латвіі адбылася вечарына памяці “Галасы расстраляных паэтаў”, арганізаваная ЛТБК “Світанак” і прысвечаная расстраляным 29 кастрычніка 1937 года.

Падчас адкрыцця мемарыяльный імпрэзы традыцыйна ўсе прысутныя ў зале выканалі гімн Латвіі “Dievs, svēti Latviju” (“Божа, блаславі Латвію”) і неафіцыйны гімн Беларусі “Магутны Божа”.

Старшыня таварыства Таццяна Казак у сваім выступе падзякавала тым, хто прыйшоў, за прысутнасць на імпрэзах ЛТБК “Сьвітанак”, што рэгулярна адбываюцца у доме Асацыяцыі нацыянальных культурных таварыстваў Латвіі імя Іты Казакевіч, а гэтым разам –  на мемарыяльнай вечарыне “Галасы расстраляных паэтаў”.

У ноч з 29 на 30 кастрычніка 1937 г. у Мінску былі расстраляныя 132 прадстаўнікі беларускай нацыянальнай эліты. Дзяржаўныя дзеячы, кіраўнікі заводаў і фабрык, навукоўцы, журналісты, а таксама 22 пісьменнікі: паэты, празаікі, перакладчыкі, крытыкі. Найстарэйшаму з забітых, празаіку і публіцысту Янку Нёманскаму, было 47 гадоў, а сярод самых маладых – паэт і перакладчык Юлій Таўбін (26 гадоў), паэт Сяргей Мурзо (25 гадоў), літаратуразнаўца Пётр Гатулёў (25 гадоў), настаўнік Іван Жылуцкі (25 гадоў). Трагедыя нанесла мацнейшы ўдар па беларускай нацыянальнай культуры. Пачынаючы з кастрычніка 2017-га штогод беларусы адзначаюць “Ноч расстраляных паэтаў”. Да падзей 2020-га памятная вечарына з чытаннем вершаў забітых творцаў праходзіла непасрэдна сярод крыжоў у Курапатах. У апошнія гады беларусы ва ўсім свеце ладзяць ў самых разнастайных формах імпрэзы, прысвечаныя ўшанаванню памяці палітычных ахвяр.

Прывядзенне ў выкананне смяротнага прысуду 29 кастрычніка 1937 г. стала самай трагічнай кропкай на хвалі шырокіх рэпрэсій супраць беларускай нацыянальнай інтэлігенцыі. Гэтая хваля цягнулася з 1929 па 1938 год, мэтай якой было знішчэнне нацыянальна арыентаваных творцаў, настаўнікаў, чыноўнікаў, навукоўцаў і закранула больш за 500 выдатных дзеячаў беларускай культуры. Некалькі сотняў чалавек былі высланыя з Беларусі, некалькі сотняў расстраляныя, некалькі дзесяткаў трапілі ў лагеры і загінулі ў ГУЛАГу. У жніўні 1937 года ў двары турмы НКВД былі спаленыя тысячы старонак рукапісаў. Вершы і проза, лісты, дзённікі, успаміны, фотаздымкі. Дзясяткі тысяч кніг рэпрэсаваных аўтараў былі выключаныя з бібліятэчных фондаў, знішчаныя ці адпраўленыя ў спецсховішчы. Імёны забітых і дэпартаваных былі выкрэсленыя з даведнікаў, энцыклапэдый і падручнікаў. На іх згадку была накладзена забарона.

Дырэктарка музея Янкі Купалы ў Рызе Ганна Іванэ ў сваёй прамове шмат увагі надала самаму маладому і найменш вядомаму з 12 расстраляных у тую страшную ноч паэтаў Сяргею Мурзо.

Госця мемарыяльнай вечарыны, украінская спявачка Таццяна Шчэрбанос выканала верш Юлія Таўбіна ў перакладзе на ўкраінскую мову і вельмі цікава распавядала пра гэтага геніяльнага паэта па-украінску, а таксама выканала  песні на абедзвух мовах – украінскай і беларускай.

 Андрэй Татур вельмі натхнёна і эмацыянальна распавядаў пра аднаго з самых вядомых з расстраляных паэтаў А. Дудара і прачытаў яго патрыятычныя вершы.

Наталля Камілеўская прысвяціла свой выступ М. Чароту. Яна адкрыла для сябе вельмі цікавыя факты з біяграфіі паэта і яго спадчыны і распавяла пра гэта прысутным. Напрыклад, такі факт, што словы вядомай беларускай песні “Купалінка”, якая сёння лічыцца народнай, належаць Міхасю Чароту.

Вялікую цікавасць у прысутных выклікаў выступ латышскай паэткі Дагніі Дрэйкі, прадстаўніцы Саюза палякаў Латвіі. У яе выкананні прагучала не толькі паэзія Юлія Таўбіна на польскай мове, але і аўтарскія пераклады польскай паэзіі на латышскую мову.

У падарунак таварыства “Сьвітанак” атрымала ад госці вечарыны кнігу перакладаў.

Дзякуючы Вользе Гардзеевай прысутныя атрымалі шмат новай інфармацыі. Вольга вельмі цікава распавядала пра паэта І. Харыка і выканала яго вершы.

У выкананні Дзяніса Давыдава прагучалі вершы Юркі Лявоннага. У сваім выступе ён адзначыў неабходнасць нацыянальнага пакаяння беларусамі за рэпрэсіі.

Андрэй Костка распавёў прысутным пра жыццё і творчасць паэта-лірыка Валерыя Маракова, а таксама ягонага пляменніка, вядомага даследчыка ахвяр сталінскіх рэпрэсій Леаніда Маракова, з якім ён быў асабіста знаёмы, і прачытаў верш Валерыя Маракова “Трывога”. Як адзначыў у сваім выступе Андрэй, на жаль, і сёння гэты верш вельмі актуальны, і пачуццё трывогі вельмі добра вядомае, на вялікі жаль, і сучасным беларусам.   

Марыя Давыдава-Новікава ў сваёй прамове яскрава і цікава распавяла не толькі пра паэта Анатоля Вольнага і прачытала ягоныя творы. Шмат увагі яна надала расповеду пра стасункі ў літаратурных колах таго часу, пра сяброўства і адносіны паміж некаторымі з расстраляных паэтаў.

Падчас мемарыяльнай імпрэзы ў выкананні сяброў ЛТБК “Світанак” і гасцей вечарыны прагучалі таксама творы Маісея Кульбака, Тодара Кляшторнага, Зямы Піваварава і Арона Юдэльсона.

Імпрэза, арганізаваная таварыствам “Сьвітанак”, каштоўная не толькі як вечарына памяці, але і як крыніца гістарычнай інфармацыі, спрыяе дыялогу і паразуменню паміж рознымі нацыянальнасцямі, папулярызацыі беларускай літаратуры і праўдзівай, а не сфальсіфікаванай ў савецкі час гісторыі Беларусі, спрыяе таксама павышэнню этнічнай самасвядомасці беларусаў і іх інтэграцыі у латвійскае грамадства.

Штогод у Беларусі і за мяжой 29 і 30 кастрычніка праходзяць вечарыны памяці рэпрэсаваных беларусаў: паэтаў, мастакоў, выдаўцоў, навукоўцаў, настаўнікаў, рабочых, сялянаў, гараджан і вяскоўцаў. Галасы гэтых падзей – гэта галасы ахвяр рэпрэсій у Беларусі. Але ня толькі. Сам факт правядзення падобных імпрэз сведчыць аб нашай павазе да нашых папярэднікаў, бязвінна знішчаных. Гэта надае веры ў тое, што на попеле зруйнаваных лёсаў можа паўстаць веліч няскоранага народа – праз слёзы, выпрабаванні і пакуты.

Здымкі Андрэя Татура, Таццяны Казак і Вольгі Гардзеевай.

/0 Comments/by

Літаратурная імпрэза ў “Сьвітанку”

, , , ,

26 мая 2024 года ў Рызе адбылася чарговая літаратурна-музычная вечарына, арганізаваная Латвійскім таварыствам беларускай культуры “Сьвітанак”. Імпрэза, прысвечаная 100-гадоваму юбілею Васіля Быкава і 140-м угодкам з дня нараджэння Вольгі Сахаравай, прайшла ў будынку Асацыяцыі нацыянальных культурных таварыстваў Латвіі імя Іты Казакевіч.

Вечарына распачалася з традыцыйнага выканання латвійскага дзяржаўнага гімна “Dievs, svēti Latviju” ( “Божа, блаславі Латвію”) і беларускага неафіцыйнга гімна “Магутны Божа”, што надало імпрэзе асаблівую ўрачыстасць і падкрэсліла значнасць падзеі.

Важнай часткай сустрэчы стала выступленне дырэктаркі музея Янкі Купалы Рыжскай беларускай асноўнай школы і настаўніцы беларускай мовы Ганны Іванэ, якая вельмі душэўна распавяла пра Васіля Быкава. Яна нагадала прысутным пра гісторыю жыцця і творчасць гэтага знакавага для беларусаў і сусветна вядомага геніяльнага пісьменніка, падкрэсліўшы яго значнасць для беларускай літаратуры і культуры. Быкаў вядомы сваімі рэалістычнымі творамі, якія адлюстроўваюць цяжкія падзеі Другой сусветнай вайны і пасляваеннага часу, а таксама маральныя дылемы і чалавечую годнасць. Яго творы застаюцца актуальнымі і сёння, натхняючы новыя пакаленні чытачоў. Пасля гэтага Ганна Іванэ раздала гасцям урыўкі з аповесці Васіля  Быкава “Жураўліны крык”, дзе апісаныя пісьменнікам моманты смерці пяці герояў –  абаронцаў вайсковага рубяжа. Яна зрабіла гэта, каб падкрэсліць, наколькі гэта страшная з’ява – вайна, якая на жаль, зноў ідзе побач з намі, і зноў гінуць дзясяткі тысяч і церпяць ад яе мільёны людзей. Прысутныя зачытывалі ўрыўкі і потым абмяркоўвалі, што стварыла  інтэрактыўную атмасферу на імпрэзе. Гэта дазволіла глыбей зразумець творчасць пісьменніка і асэнсаваць яго ўклад у сусветную літаратуру.

Дзякуючы Вячку Целешу Вялікую залу ўпрыгожыў напісаны ім партрэт Васіля Быкава. Таксама В. Целеш вельмі цікава расказаў пра сваю сустрэчу з Васілём Быкавым, паказаў гасцям вечарыны кнігу В. Быкава на латышскай мове (аповесці) “Сотнікаў. Абеліск. Дажыць да світання” з аўтографам перакладчыка Талрыда Рулліса і распавёў пра сваё сяброўства са спадаром Талрыдам. Кніга была выдадзена ў 1976 годзе ў Рызе.

…

Асаблівы гонар імпрэзе надаў удзел унучкі Вольгі Сахаравай – Ноны Ахметуллаевай, сябры Рады нашага таварыства. Хоць яна ніколі не бачыла сваю бабулю, аднак шчодра падзялілася з прысутнымі ўспамінамі, фотаздымкамі з асабістага архіва і гісторыямі, якія ёй распавядала маці. Маці ўнучкі Вольгі Сахаравай  Ірына Вількель сама не займалася творчасцю, але ведала шмат пра жыццё і дзейнасць сваёй маці, а таксама на працягу ўсяго свайго жыцця была сябрам Латвійскага таварыствам беларускай культуры “Сьвітанак”. Расповед Ноны Ахметуллаевай быў вельмі цікавым і працяглым, былі прачытаныя фрагменты з асабістага дзённіка Вольгі Сахаравай, і гэта стварыла вельмі шчырую атмасферу падчас імпрэзы. У спадарыні Ноны было шмат што расказаць пра бабулю, якая зрабіла значны ўклад у развіццё беларускай культуры ў Латвіі ў міжваенны перыяд. Вольга Сахарава, жонка вядомага беларускага этнографа і збіральніка беларуcкага фальклора на тэрыторыі сучаснай Латвіі Сяргея Сахарава пісала вершы па-беларуску і  напісада пяць п’ес на беларускай мове. Гэтыя патрыятычныя пастаноўкі ставіліся ў беларускіх асяродках не толькі ў Дзвінску, Рызе, але і ў Вільні і іншых самадзейных тэатрах, бо былі вельмі папулярнымі ў міжваенны перыяд. Адна з п’ес “На Полацкім замчышчы” да юбілею аўтаркі была перавыдадзена сёлета ў факсімільным фармаце ў Даўгаўпілсе. На жаль, дзённік Вольгі Сахаравай пакуль не апублікаваны.

Адным з цэнтральных момантаў вечарыны стала прэзентацыя кнігі Васіля Еўдакімава “Круглая Square”.

Аўтар Васіль Еўдакімаў (псеўданім Вал Клемэнт) які з 1990 года жыве ў Лондане, падзяліўся з прысутнымі гісторыяй стварэння кнігі. Раман, выдадзены напрыканцы мінулага года ў Кракаве, апісвае шляхі і перажыванні сучаснага беларуса ў чужым горадзе, паказвае, як культура і мова могуць быць мастом паміж народамі. Васіль Еўдакімаў, які з’яўляецца адным з кіраўнікоў беларускай супольнасці ў Вялікабрытаніі, распавёў пра сваё натхненне і працэс напісання рамана. Ён падкрэсліў важнасць захавання беларускай ідэнтычнасці і культуры ў замежжы, а таксама падзяліўся асабістымі гісторыямі з жыцця ў Лондане і Мінску. Спадар Васіль распавёў таксама аб тым, што зараз рыхтуецца выхад гэтай кнігі ў аўтарскім перакладзе на англійскую мову. Аўдыторыя з вялікім захапленнем слухала яго аповед, што зрабіў літаратурную вечарыну яшчэ больш цікавай і змястоўнай. Кнігу можа замовіць кожны ахвотны на старонцы выдавецтвa “Gutenberg Publisher” з дастаўкай ў любую еўрапейскую краіну. У прадмове да кнігі “Круглая Square” вядомы беларускі пісьменнік Уладзімір Арлоў напісаў:“Гэты раман – нязменна дасціпны, вельмі асацыятыўны, з элемэнтамі антыўтопіі, вясёлы і гаркаваты, саркастычны і часам цынічны, прасякнуты гумарам, іроніяй і, што самае галоўнае, самаіроніяй, якая ёсьць найлепшым сродкам самаабароны, – не дазволіць вам засумаваць. А як вядома, няхай жыве любы жанр, апрача сумнага!”

Цудоўны музычны падарунак прысутным на вечарыне зрабіла Наталля Камілеўская, шматгадовая актывістка і сябра Рады нашага таварыства. Яна выканала свае творы, напісаныя ў розныя перыяды, прысвечаныя Васілю Быкаву і беларускім дзеячам міжваеннага перыяду.

Пасля заканчэння афіцыйнай часткі імпрэзы прысутныя працягнулі абмеркаванні за сяброўскім сталом у Каміннай зале. Гасцей чакалі прысмакі, якія яны прынеслі на дабрачыннай аснове, што стварыла атмасферу еднасці і сяброўства.

Літаратурна-музычная  вечарына прайшла з вялікім поспехам. Усе ўдзельнікі адзначылі высокі ўзровень арганізацыі і змястоўную праграму. Імпрэза стала не толькі ўшанаваннем памяці вялікіх дзеячаў беларускай культуры, але і пляцоўкай для абмену думкамі і ўражаннямі, узбагачэння ведаў і ўсталявання новых знаёмстваў.

Такім чынам, літаратурна-музычная вечарына стала сапраўдным святам беларускай культуры і гісторыі ў Латвіі, якое доўга будзе памятацца ўсім удзельнікам і гасцям мерапрыемства.

 Андрэй Татур, сябра Рады ЛТБК “Сьвітанак”

/0 Comments/by

25 Сакавіка ў Рызе сёлета адсвяткавалі разам з Уладзімірам Арловым

, , , ,

Латвійскае таварыства беларускай культуры “Сьвітанак” традыцыйна запрасіла беларусаў ў Рызе разам адзначыць 106-я ўгодкі Акту 25 Сакавіка. Гэтая дата абавязкова штогод адзначаецца ў Рызе на працягу ўсіх 35 гадоў з моманту заснавання нашага таварыства. Імпрэзу зладзілі 23 сакавіка ў Вялікай зале будынку Асацыяцыі нацыянальных культурных таварыстваў Латвіі з удзелам цэлай беларускай дэлегацыі з Беластоку! Гэтым разам шаноўнымі гасцямі ў Рызе былі знакаміты пісьменнік і гісторык Уладзімір Арлоў, музыка і кампазітар Раман Арлоў і кіраўнік Фонду Kamunikat.org, стваральнік найбуйнейшай у свеце беларускай інтэрнэт-бібліятэкі Яраслаў Іванюк. З такой нагоды неабыякавых да беларускай гісторыі, літаратуры ды песень сабралася поўная зала.

Пасля традыцыйнага выканання ўсімі прысутнымі дзяржаўнага гімна Латвіі “Dievs, svēti Latviju” і неафіцыйнага гімна Беларусі “Магутны Божа” на пачатку імпрэзы гасцей прывітала старшыня таварыства “Сьвітанак” Таццяна Казак, а Вячка Целеш прачытаў ўсім прысутным дасланае віншаванне з Днём Волі ад старшыні Рады БНР Івонкі Сурвілы.

Упершыню павіншаваць беларусаў з найвялікшым святам на “сьвітанкаўскую” імпрэзу завітаў Надзвычайны і Паўнамоцны амбасадар Латвійскай рэспублікі ў Беларусі спадар Эйнарс Сэманіс. З улікам цяперашніх адносін паміж Латвіяй і нашай этнічнай Радзімай і зачыненых амбасад, спадар Амбасадар знаходзіцца ў Рызе, а не ў Мінску, і з’яўляецца сталым наведвальнікам беларускіх імпрэз у Латвіі. У сваім прывітальным слове ён выказаў упэўненасць у тым, што беларусы ў хуткім часе змогуць гэтак жа свабодна, шырока і ўрачыста святкаваць 25 Сакавіка, як усе латвійцы святкуюць 18 лістапада – Дзень абвяшчэння незалежнай Латвійскай рэспублікі ў 1918 годзе.

Шаноўным госцем на свяце таксама быў беларускі дзеяч з Лондана Васіль Еўдакімаў, які адмыслова прыляцеў у Рыгу, каб пазнаёміцца з нашым таварыствам ды сустрэцца з сваім даўнім сябрам Уладзімірам Арловым. Спадар Васіль з’яўляецца адным з кіраўнікоў беларускай супольнасці ў Вялікабрытаніі і аўтарам кніг пра Беларусь на беларускай і англійскай мовах.

Галоўны ж госць святкавання Уладзімір Арлоў вельмі цікава распавядаў пра тое, як Беларусь ішла да Акту 25 Сакавіка ў 1918-м: пра паўстанне Каліноўскага, Ігната Грынявіцкага, “Нашу долю” і “Нашу Ніву”, пачатак Першай сусветнай вайны і падрабязна пра абвяшчэнне БНР.


Падчас творчай сустрэчы з Уладзімірам Арловым прысутныя маглі пачуць не толькі аповед пра гісторыю БНР. Аўтар прэзентаваў перавыдадзеныя Фондам Kamunikat.org свае шматлікія вядомыя кнігі “Імёны Свабоды”, “Незалежнасць – гэта…”, “Ордэн Белай мышы”, “Айчына” і іншыя папулярныя выданні, чытаў урыўкі з сваіх твораў і шмат жартаваў.

Музыка і кампазітар Раман Арлоў, сын пісьменніка, выканаў патрыятычныя беларускія песні свайго аўтарства на гістарычную тэматыку. Спевы былі вельмі цёпла прынятыя латвійскай публікай. Спадар Раман выступаў у Рызе ўпершыню, але як выканаўца і аўтар песень даўно і добра вядомы беларусам як удзельнік знакамітага беларускага гурта “J:Mors”.

Кіраўнік Фонду Kamunikat.org, стваральнік найбуйнейшай у свеце беларускай інтэрнэт-бібліятэкі Яраслаў Іванюк распавядаў пра гісторыю стварэння бібліятэкі kamunikat.org і пра тое, як у апошнія гады інтэрнэт-бібліятэка ператварылася ў сапраўднае беларускае выдавецтва. Дзякуючы спадару Яраславу з 2021 года перавыдадзена вельмі шмат кніг Уладзіміра Арлова, а таксама іншых вядомых беларускіх пісьменнікаў, напрыклад, Уладзіміра Някляева. Андрэя Хадановіча і іншых, выйшла ў свет шмат новых выданняў. Зараз у інтэрнэт-бібліятэцы Kamunikat.org сабрана ўжо больш за 55 000 розных беларускіх публікацый (кніг, аўдыёкніг, газет, часопісаў, відэа і інш.) Арганізатарам прыезду да беларусаў ў Рыгу, а потым далей у Таллінн і Хельсінкі таксама з’яўляецца нястомны спадар Яраслаў Іванюк, які на працягу некалькіх дзесяцігоддзяў аддае шмат свайго часу і высілкаў беларускай справе ў Польшчы.

Акрамя падарункаў шаноўным гасцям, якія падрыхтавала кіраўніцтва ЛТБК “Сьвітанак”, Уладзіміра Арлова яшчэ чакаў сюрпрыз, што зрабіла яму ягоная зямлячка, мастачка Вольга Якубоўская. Вядомая мастачка падаравала знакамітаму пісьменніку сваю цудоўную карціну.

…

З беларускімі песнямі на імпрэзе выступіў таксама Алег Целеш, сын Вячкі Целеша.

Па заканчэнні выступаў ды спеваў адбыўся кніжны кірмаш і аўтограф-сесія. Па аўтографы на набытых кнігах да спадара Ўладзіміра выстраілася доўгая чарга.

Традыцыйна пасля афіцыйнай праграмы гасцей і гаспадароў імпрэзы чакаў святочны сяброўскі стол у Каміннай зале, дзе абмяркоўвалі беларускія справы ды магчымае супрацоўніцтва ў будучыні.

Запрашаем усіх ахвотных на нашыя наступныя імпрэзы!

Здымкі Яраслава Іванюка і Вячкі Целеша.

/0 Comments/by

Беларусы разам адзначылі Дзень роднай мовы

, , ,

Латвійскае таварыства беларускай культуры “Сьвітанак” запрасіла ўсіх неабыякавых да беларускай мовы далучыцца да імпрэзы, што адбылася ў нядзелю, 25 лютага 2024 г. ў Рызе, ў будынку АНКТЛ (вул. Слокас 37).

Дзейныя сябры таварыства збіраліся на чарговы справаздачна-выбарчы сход і традыцыйную дыктоўку, прымеркаваную да Міжнароднага Дня роднай мовы, што адзначаецца ва ўсім свеце 21 лютага.

Пачалася сустрэча з віншаванняў Ганны Іванэ, якая 4 лютага адзначыла свой чарговы юбілей. Сьвітанкаўцы віншавалі Ганну Ўладзіславаўну ў гэты дзень ў Рыжскай Беларускай асноўнай школе, дзе яна працуе, таксама на нашай старонцы, але не змаглі абмінуць яе ўвагай з нагоды юбілею яшчэ раз, у прысутнасці большай колькасці сябраў суполкі.

Сёлета беларусы ва ўсім свеце, ў тым ліку і ў нашым таварыстве, ў чэрвені плануюць адзначыць 100-гадовы юбілей славутага сына беларускага народа Васіля Быкава. Менавіта таму шматгадовая сябра Рады “Сьвітанка” Ганна Іванэ падрыхтавала для тэкста дыктоўкі ўрывак з твора знакамітага пісьменнніка “Жураўліны крык.”

Пераможцам у напісанні дыктоўкі, прысвечанай 100-м угодкам з дня нараджэння Васіля Быкава, былі падрыхтаваныя прызы. Ганна Іванэ адзначыла высокі ўзровень ўсіх напісаных сёлета прац. Без ніводнай памылкі ў дыктоўцы справіліся Таццяна Казак і Андрэй Костка. Менавіта спадар Андрэй атрымаў галоўны прыз – кнігу Уладзімера Арлова “Каханак яе вялікасці”.

Пасля справаздачы кіраўніцтва ЛТБК “Сьвітанак” аб выніках працы таварыства ў 2023 г. і абмеркавання плана працы на 2024 г. адбыліся штогадовыя выбары Рады ЛТБК “Сьвітанак” ў складзе 9 чалавек.

На сходзе, акрамя справаздачы і плана мерапрыемстваў на 2024 год, адбылося абмеркаванне таксама актуальных пытанняў, у тым ліку пытанне добраўпарадкавання і адкрыцця сквера імя Францыска Скарыны ў Рызе і пытанне закрыцця Рыжскай Беларускай асноўнай школы. Акрамя вышэйзгаданага юбілея сусветна вядомага пісьменніка Васіля Быкава, ў бягучым годзе запланавалі таксама ўшанаваць памяць расстраляных у 937 годзе больш за 100 прадстаўнікоў беларускай творчай інтэлегенцыі – зладзіць Ноч расстраляных паэтаў у кастрычніку.

Што тычыцца традыцыйных “сьвітанкаўскіх” мерапрыемстваў, якія існуюць з моманту заснавання суполкі ў 1988-м годзе, то найбліжэйшай імпрэзай будзе святкаванне 106-х угодкаў Акту 25 Сакавіка. Імпрэза сёлета адбудзецца 23 сакавіка, у суботу, з удзелам гасцей, якія адмыслова прыедуць да нас на святкаванне з Польшчы: знакамітага пісьменніка і гісторыка Уладзімера Арлова, заснавальніка першай беларускай інтэрнэт-бібліятэкі “Камунікат” і кнігавыдаўца Яраслава Іванюка і спевака Рамана Арлова. Запрашаем ўсіх ахвотных далучыцца да святкавання гэтай важнай для кожнага беларуса даты! Вас чакае вельмі цікавы аповед Уладзімера Арлова пра БНР і цудоўныя патрыятычныя беларускія песні ў выкананні Рамана Арлова. Будзе працаваць беларускі кніжны кірмаш”, дзе можна будзе набыць (за наяўныя грошы) не толькі кнігі Уладзімера Арлова, але і іншыя цікавыя беларускія кніжкі-навінкі.

Запрашаем ўсіх ахвотных на наступную імпрэзу, а таксама далучыцца да працы Латвійскага таварыства беларускай культуры “Сьвітанак”, сачыце за аб’явамі на нашай старонцы!

Аўтар карціны “Свята роднай мовы” – Вольга Якубоўская.

/0 Comments/by

Віншуем Ганну Іванэ з юбілеем

, ,

Сябры Латвійскага таварыства беларускай  культуры „Сьвітанак” шчыра віншуюць з шасцідзесяцігадовым юбілеем Ганну Ўладзіславаўну Іванэ.

Прозвішча Ганны Іванэ (у дзявоцтве  Нябескай) непадзельна звязанае з таварыствам „Сьвітанак” і з Рыжскай Беларускай асноўнай школай. Яна прыйшла на працу ў школу маладзенькай настаўніцай праз год пасля заснавання школы нашым таварыствам, калі адчынiўся другi па лiку клас. І з таго часу ўжо амаль тры дзесяцігоддзі ўсе свае сілы і веды, усю сваю любоў, цеплыню і пяшчоту Ганна Ўладзіславаўна аддае дзецям. Гэтыя тры дзесяцігоддзі свайго жыцця яна, без перабольшвання, аддала беларускай школе, а з 2000 г. на працягу двух дзесяцігоддзяў узначальвала школу. Шчырая і самаадданая беларуска, філолаг беларускай мовы па адукацыі, яна – цудоўны кіраўнік.

Мы ганарымся, што Ганна Ўладзіславаўна Іванэ – добры сябра і дарадчык  нашага таварыства, сябра Рады „Сьвітанка” на працягу ўсіх трох дзесяцігоддзяў. Двойчы – у 2003 г. і ў 2014 г. Ганна Іванэ была ўзнагароджана Ганаровымі граматамі Міністэрства культуры Латвіі за вялікі ўнёсак ў захаванне і развіццё беларускай культуры тут, у Латвіі. Ў 2015 годзе Ганна Іванэ атрымала найвышэйшую ўзнагароду Беларусі – Ордэн Францыска Скарыны.

Мы жадаем Ганне Ўладзіславаўне здароўя, моцы і натхнення, яшчэ шмат дзесяцігоддзяў гэткай жа самаадданай і творчай працы на карысць захавання беларускай мовы і культуры ў Латвіі.

/0 Comments/by

Юбілейныя выставы Вячкі Целеша

, , ,

Здымак Андрэя Шаўрэя

Самы вядомы латвійскі беларус, кавалер Ордэна  Трох Зорак, грамадскі дзеяч, мастак і педагог Вячка Целеш 25 верасня адзначыў свой чарговы юбілей. І хаця раней спадар Вячка таксама заўсёды да юбілейных дат ладзіў свае персанальныя выставы, сёлета да 85-годдзя яму хапіла моцы і натхнення зладзіць ажно тры прыгожых, вельмі самабытных і непадобных адна на адну выстаў.

У верасні і кастрычніку ў будынку Акадэміі навук Латвіі на  2 паверсе эскспанаваліся 16 жывапісных і 15 графічных прац мастака на выставе з назвай “З Тэрвэтскага альбома”. Карцін, прысвечаных улюбёнаму куточку мастака на латвійскай зямлі – Тэрвэтэ, створана творцам вельмі шмат. Ён пачаў маляваць пейзажы Тэрвэтэ з 1976 года, амаль адразу пасля заканчэння Латвійскай Акадэміі мастацтваў ў 1975 годзе. Карціны, прысвечаныя прыгажосці гэтага месца традыцыйна прысутнічаюць на выставах мастака. Наогул Вячка Целеш з’яўляецца ўдзельнікам больш за 100 выстаў,  ў тым ліку амаль 30 персанальных. А працы мастака ў розных тэхніках прысутнічаюць у зборах музеяў і прыватных калекцыях Беларусі, Латвіі, ЗША, Канады, Францыі, Ізраіля, Швейцарыі, Румыніі, Партугаліі, Расіі, Кітая і іншых краін.

На другой па ліку выставе “Разважанні года”, арганізаванай ў Вялікай зале будынка АНКТЛ ў кастрычніку наведвальнікі маглі пабачыць самыя разнастайныя працы: графіку, жывапісныя нацюрморты, пейзажы, партрэты сваякоў і сяброў, а таксама некалькі аўтапартрэтаў розных гадоў. На адкрыццё выставы павіншаваць шаноўнага спадара Вячку сабралася вельмі шмат родных і сяброў, аднакурснікаў, калег-мастакоў розных нацыянальнасцяў, асабліва, канешне, беларусаў з Латвійскага таварыства беларускай культуры “Сьвітанак” і Аб’яднання мастакоў-беларусаў Балтыіі “Маю гонар”, заснавальнікам якіх ён з’яўляецца.

…

Павіншаваць юбіляра прыйшлі таксама ягоныя былыя вучні, выпускнікі Рыжскай Беларускай асноўнай школы. Вячка Целеш – адзін з ініцыятараў стварэння школы, заснаванай нашым таварыствам “Сьвітанак” ў 1994 годзе, ён быў першым дырэктарам школы.

…

Адкрыццё апошняй юбілейнай выставы экслібрысаў адбылося 23 лістапада ў будынку Латвійскай Нацыянальнай бібліятэкі. На выставе экспануюцца ажно 71 экслібрысаў аўтарства Вячкі Целеша. Сярод іх экслібрысы, прысвечаныя такім вядомым асобам, як Уладзімеру Караткевічу, Рыгору Барадуліну, Зосьцы Верас, Лявону Луцкевічу, Адаму Мальдзісу, Улдысу Бэрзыньшу, Андрысу Вілксу ды іншым. Наведаць выставу можна да 31 снежня.

Мы жадаем шаноўнаму Вячку Целешу здароўя, настрою і натхнення на стварэнне шматлікіх новых карцін для новых выстаў, прысвечаных наступным юбілеям!

Здымкі Міколы Гардзеева, Дзяніса Давыдава і Алега Целеша

Вячка Целеш нарадзіўся 25 верасня 1938 года ў Красным Сяле (цяпер пасёлак Краснасельскі Ваўкавыскага раёна Гродзенскай вобласці). Мастак, педагог, гісторык, пісьменнік, беларускі грамадскі дзеяч, сябра Саюзаў мастакоў Беларусі і Латвіі.

У 20-гадовым узросце выправіўся ў Латвію, працаваў слесарам, вечарамі наведваў мастацкую студыю. Быў мабілізаваны ў войска, служыў у Вільні. У 1975-м скончыў жывапісна-пэдагагічнае аддзяленне Латвійскай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў, пазней атрымаў ступень магістра мастацтва.

Апошнія 60 гадоў стала жыве ў Рызе.

Працуе ў розных жанрах станкавага жывапісу і графікі. Аўтар партрэтаў і экслібрысаў выдатных беларускіх і латышскіх дзеячаў: Францішка Скарыны, Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча, Максіма Багдановіча, Янкі Купалы, Кастуся Езавітава, Зоські Верас, Уладзімера Караткевіча, Адама Мальдзіса, Яніса Райніса.

Вячка Целеш – адзін з самых вядомых еўрапейскіх філакартыстаў: ягоны альбом “Гарады Беларусі на старых паштоўках” на беларускай і ангельскай мовах вытрымаў некалькі перавыданняў і прызнаны ўзорам дакумэнтальнага фотамастацтва.

Аўтар біяграфічнай кнігі “Адсюль наш род, тут мой прычал”, прысвечанай радаводу краснасельскіх Целешаў. Аўтар кнігі “Беларускія мастакі Латвіі” і інш.

/0 Comments/by

Імя Скарыны на мапе Рыгі як вынік высілкаў беларускіх суполак і ЛНБ

,

З’яўленне беларусаў у Латвіі, у першую чаргу, ў Латгальскім краі, сягае ў далёкую мінуўшчыну. Аб гэтым сведчаць археалагічныя знаходкі як беларускіх, так і латышскіх даследчыкаў гісторыі памежжа Віцебшчыны і Латгаліі, а таксама даследаванні воднага гандлёвага шляху па Дзвіне-Даўгаве. Рака Дзвіна, а на тэрыторыі Латвіі – Даўгава, з даўніх часоў з’яўлялася галоўным шляхам для гандлёвых сувязяў старажытных беларускіх гарадоў Полацка, Віцебска, Смаленска, Дрысы ды іншых населеных пунктаў Беларусі з гарадамі Латвіі – Рыгай, Ерсікай, Кокнэсэ і інш.. У 1229 годзе паміж Рыгай і Віцебскам быў заключаная дамова аб вольным гандлі. Тады ж было падпісанае гандлёвае пагадненне паміж Рыгай і Смаленскам, землі якога ўваходзілі ў тэрыторыю беларускага этнасу.

З таго часу і да 1930-х гадоў, пакуль Даўгаву не перакрыла Кегумская ГЭС, з беларускіх гарадоў у Рыгу плылі стругі беларускіх купцоў з зернем, каноплямі, мёдам, воскам і іншымі таварамі. На правым беразе Даўгавы ў Старой Рызе ў 1453 г. непадалёк ад царквы Екаба знаходзілася першая беларуская царква Св. Міколы. У Старой Рызе ў канцы ХV і пачатку ХVI стагоддзяў знаходзілася кантора купца Лукі Скарыны, бацькі Францыска Скарыны, ды і іншых родзічаў Скарынаў.

Трохі пазней беларускай мясцінай стаў левы берег Даўгавы, востраў Кліверсала, у раёне цяперашняй вуліцы Кугю (Kuģu), куды беларускія плытагоны прыпынялі ленты плытоў, дзе ляжалі горы штабялёў з беларускага мачтавага лесу.

Востраў Кліверсала

Там у XIX стагоддзі знаходзіліся склады і драўляная бажніца – вуніяцкая царква Святой Троіцы, пабудаваныя беларускімі купцамі і плытагонамі.

Рыжскі мастак, краязнаўца і асветнік Іохан Броцэ (Johans Broce) ў канцы XVIII ст. і пачатку XIX ст. пакінуў на памятку нашчадкам малюнак царквы і яе наваколля.

Вуніяцкая царква Святой Троіцы. Малюнак Іохана Броцэ.

.

Вуніяцкая царква Святой Троіцы

Падчас даследавання беларускіх гістарычных мясцін ў Рызе  ў 1970-х гадах мне стала вядома, што Лука Скарына меў сваю гандлёвую кантору ў Рызе, і ужо тады ў мяне з’явілася версія, што малады Францішак, да таго, як ехаць па навуку ў Кракаў, хутчэй за ўсё, абавязкова наведаў з бацькам Рыгу. На маю думку, першае яго знаёмства з еўрапейскай культурай і кнігадрукам адбылося менавіта ў Рызе. Пра беларускага першадрукара Францыска Скарыну беларускімі і іншымі навукоўцамі напісана шмат кніг. Публікаваліся і дакументы таго часу,  якія  сведчаць аб гандлёвых сувязях полацкіх купцоў з Рыгай, у тым ліку згадаваюцца і імёны полацкіх Скарынаў.

“Францішак Скарына ў Рызе”. Вячка Целеш. 1992.

У старажытнай Рызе ёсць шмат вуліц і сквераў, назвы якіх звязаны з імёнамі розных вядомых выдатных людзей, і не только прадстаўнікоў латышскага народа. З 1960 г. у Рызе раней была вуліца Янкі Купалы, але ў 1991 г. яна была пераіменаваная ў вул. Віландэс. Ідэя даць назву вуліцы або скверу імя Францыска Скарыны ў Рызе з’явілася ў дырэктара Латвійскай Нацыянальнай бібліятэкі Андрыса Вілкса. У 2017 г., калі Беларусь і ўвесь цывілізаваны свет па рашэнню ЮНЭСКА адзначаў 500-годдзе беларускага кнігадруку. Латвійская Нацыянальная бібліятэка таксама адзначала гэтую дату. З гэтай нагоды ў Рыгу прыехаў з кніжнымі падарункамі для бібліятэкі намеснік дырэктара Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі Алесь Суша. Андрыс Вілкс тады ў сваёй прамове згадваў пра беларускую мясціну ХV і ХVI стагодзяў, дзе стаяла беларуская царква. Яна знаходзілася ў гэтым раёне непадалёк ад сучаснага будынка бібліятэкі. Пасля заканчэння сустрэчы Андрыс Вілкс прапанаваў, што добра было б, каб ў гэты юбілейны год Рыжская Дума надала імя Францыска Скарыны частцы вуліцы Волгундэс, або скверу, што побач з бібліятэкай.  Я адразу падтрымаў гэтую ідэю, але я прапаноўваў надаць імя Францыска Скарыны таму скверу, што побач з гатэлем “Radisson Blu Daugava”, бліжэй да таго месца, дзе стаяла беларуская царква Св. Троіцы. Адразу пасля сустрэчы быў напісаны зварот з нашай прапановай у Рыжскую Думу ад Латвійскага таварыства беларускай культуры “Сьвітанак”, падпісаны старшынёй Ірынай Кузьміч. Тады ж былі далучаныя лісты яшчэ ад двух беларускіх таварыстваў і Рыжскай Беларускай асноўнай школы, якія згодныя былі падтрымаць гэтую прапанову. Асобны ліст быў напісаны ад імя Латвійскай Нацыянальнай бібліятэкі.  Лісты былі дасланыя на імя мэра Рыгі Ніла Ушакова – старшыні партыі  “Saskaņa” (“Згода”) з просьбай надання вуліцы Волгундэс імя Францыска Скарыны. Аднак праз два месяцы быў атрыманы адказ з Рыжскай Думы, у якім згадваліся розныя прычыны, з-за якіх наданне вуліцы імя Францыска Скарыны ў Рызе не можа быць падтрыманым. Апошняя выснова была простай бюракратычнай адпіскай: “…назва вуліцы не ёсць адзінай магчымасцю захавання памяці аб персоне”.

Пасля таго, як спадар Ушакоў і яго каманда перасталі кіраваць мэрыяй Рыгі, а старшынёй Рыжскай Думы быў абраны ад партый  Attīstībai/Par!, “PROGRESĪVIE” ( Развіццю/За!, “Прагрэсіўныя”) Мартыньш Стакіс, у 2020 г. быў напісаны агульны ліст на яго імя з прапановай аб ушанаванні на мапе Рыгі імені Францыска Скарыны ад ЛТБК “Сьвітанак”, падпісаны старшынёй Таццянай Казак, Аб’яднання мастакоў-беларусаў Балтыі “Маю гонар” з подпісам старшыні Вячкі Целеша, Рыжскай Беларускай асноўнай школы імя Янкі Купалы, падпісаны намесніцай дырэктара Ганнай Іванэ, Беларускага культурна-асветніцкага таварыства “Уздым” з Даўгаўпілса і Беларускага культурнага цэнтра г. Даўгаўпілса, падпісаны дырэктарам цэнтра і тагачаснай старшынёй “Уздыма” Жаннай Раманоўскай, Елгаўскага беларускага таварыства “Лянок” з подпісам старшыні Алены Грысле. Дырэктар Андрыс Вілкс таксама нанова напісаў ліст ад імя Латвійскай Нацыянальнай бібліятэкі. Да вышэй пералічаных, ліст мэру Рыгі ў падтрымку нашай ідэі прыслаў з Канады старшыня Таварыства сяброўства “Беларусь – Латвія” Сяргей Панізнік, паэт і даследчык беларуска-латышскіх сувязяў, кавалер Ордэна Трох Зорак. Для надання імя вуліцы ці сквера імя Францішка Скарыны камісія па назвам вуліц і гарадскіх аб’ектаў ад нас запатрабавала дакументы і навуковыя абгрунтаванні таго, як імя Скарыны звязана з Рыгай. З дапамогай беларускіх навукоўцаў прафесара Адама Мальдзіса, доктара навук Вячаслава Чамярыцкага і старшыні Міжнароднай асацыяцыі беларусістаў Алеся Сушы, якія даследавалі жыццё і дзейнасць Францыска Скарыны, мы атрымалі навукова абгрунтаваныя лісты на імя мэра горада ў падтрымку нашай прапановы. Пісьмовае абгрунтаванне ў падтрымку мэру і камісіі Рыжскай Думы было напісана і ад Латвійскай Акадэміі навук.

У 2022 г. ў Камітэце па развіццю горада Рыгі Рыжскай Думы разглядалі нашы звароты, але не падтрымалі ініцыятыву аб наданні назвы тых сквераў і частку той вуліцы, якія мы ўказвалі. Замест гэтага прапанавалі далёкае ад цэнтра горада і пустое месца на беразе Даўгавы. На паседжанні па гэтаму пытанню ў Латвійскай Нацыянальнай бібліятэцы, кіраўнікі праекта Андрыс Вілкс, супрацоўнік бібліятэкі, вядомы рыжскі архітэктар, былы міністр культуры Латвіі Яніс Дрыпэ, кіраўніца Фонда замежных сувязяў бібліятэкі Вікторыя Пішчыкава і Вячка Целеш ад ЛТБК “Сьвітанак” тады адхілілі гэтую прапанову і напісалі ў Рыжскую Думу ліст з просьбай, каб вызначылі скарынаўскае месца бліжэй да цэнтра горада. Сёлета з Камітэта па развіццю горада Рыжскай Думы даслалі праект пастановы і карту вуліц Лачплеша і Маскавас з малюнкам плана невялікага сквера, які там ёсць, і якому прапаноўваецца надаць імя Скарыны. Месца знаходзіцца непадалёк ад цэнтра горада і ад вуліцы Стругу, названай ад назвы беларускіх вялікіх лодак струг. У адказ кіраўнікі праекта паведамілі, што згодныя з вызначаным месцам сквера і чакалі, калі Рыжская Дума прыме пастанову аб наданні скверу імя Францыска Скарыны.            

І эпідэмія кавіду, і пачатак поўнамасштабнай вайны Расеі з Украінай, і новыя перавыбары Рыжскай Думы і мэра горада затрымлівалі рэалізацыю нашай ідэі. Аднак нарэшце 29 лістапада 2023 г. Рыжская Дума большасцю галасоў прыняла пастанову аб наданні невялічкаму скверу на вул. Лачплеша імя Францыска Скарыны.

Пасля гэтай пастановы кіраўнікі праекта са спецыялістамі і арганізацыямі Рыжскай Думы будуць працаваць над мастацкім афармленнем сквера, каб яно было ўтульным, прыгожым і сімвалічным. Каб сквер стаў месцам, куда беларусы змогуць прыйсці з кветкамі і ўспомніць сваю Бацькаўшчыну і нашага геніяльнага Францыска Скарыну.

Ад імя беларусаў выказваем шчырую падзяку мэру горада Рыгі Вілнісу Кірсісу, кіраўніку Камісіі па назве вуліц і гарадскіх аб’ектаў Улдысу Фрэйманталсу, начальніцы Аддзела міжнароднага супрацоўніцтва Рыжскай Думы Галіне Букоўскай і ўсім, хто спрычыніўся да справы па наданню рыжскаму скверу імя слыннага сына беларускай зямлі.

Вячка Целеш

/0 Comments/by