26 кастрычніка 2024 года ў Вялікай зале будынка Асацыяцыі нацыянальных культурных таварыстваў Латвіі адбылася вечарына памяці “Галасы расстраляных паэтаў”, арганізаваная ЛТБК “Світанак” і прысвечаная расстраляным 29 кастрычніка 1937 года.
Падчас адкрыцця мемарыяльный імпрэзы традыцыйна ўсе прысутныя ў зале выканалі гімн Латвіі “Dievs, svēti Latviju” (“Божа, блаславі Латвію”) і неафіцыйны гімн Беларусі “Магутны Божа”.
Старшыня таварыства Таццяна Казак у сваім выступе падзякавала тым, хто прыйшоў, за прысутнасць на імпрэзах ЛТБК “Сьвітанак”, што рэгулярна адбываюцца у доме Асацыяцыі нацыянальных культурных таварыстваў Латвіі імя Іты Казакевіч, а гэтым разам – на мемарыяльнай вечарыне “Галасы расстраляных паэтаў”.
У ноч з 29 на 30 кастрычніка 1937 г. у Мінску былі расстраляныя 132 прадстаўнікі беларускай нацыянальнай эліты. Дзяржаўныя дзеячы, кіраўнікі заводаў і фабрык, навукоўцы, журналісты, а таксама 22 пісьменнікі: паэты, празаікі, перакладчыкі, крытыкі. Найстарэйшаму з забітых, празаіку і публіцысту Янку Нёманскаму, было 47 гадоў, а сярод самых маладых – паэт і перакладчык Юлій Таўбін (26 гадоў), паэт Сяргей Мурзо (25 гадоў), літаратуразнаўца Пётр Гатулёў (25 гадоў), настаўнік Іван Жылуцкі (25 гадоў). Трагедыя нанесла мацнейшы ўдар па беларускай нацыянальнай культуры. Пачынаючы з кастрычніка 2017-га штогод беларусы адзначаюць “Ноч расстраляных паэтаў”. Да падзей 2020-га памятная вечарына з чытаннем вершаў забітых творцаў праходзіла непасрэдна сярод крыжоў у Курапатах. У апошнія гады беларусы ва ўсім свеце ладзяць ў самых разнастайных формах імпрэзы, прысвечаныя ўшанаванню памяці палітычных ахвяр.
Прывядзенне ў выкананне смяротнага прысуду 29 кастрычніка 1937 г. стала самай трагічнай кропкай на хвалі шырокіх рэпрэсій супраць беларускай нацыянальнай інтэлігенцыі. Гэтая хваля цягнулася з 1929 па 1938 год, мэтай якой было знішчэнне нацыянальна арыентаваных творцаў, настаўнікаў, чыноўнікаў, навукоўцаў і закранула больш за 500 выдатных дзеячаў беларускай культуры. Некалькі сотняў чалавек былі высланыя з Беларусі, некалькі сотняў расстраляныя, некалькі дзесяткаў трапілі ў лагеры і загінулі ў ГУЛАГу. У жніўні 1937 года ў двары турмы НКВД былі спаленыя тысячы старонак рукапісаў. Вершы і проза, лісты, дзённікі, успаміны, фотаздымкі. Дзясяткі тысяч кніг рэпрэсаваных аўтараў былі выключаныя з бібліятэчных фондаў, знішчаныя ці адпраўленыя ў спецсховішчы. Імёны забітых і дэпартаваных былі выкрэсленыя з даведнікаў, энцыклапэдый і падручнікаў. На іх згадку была накладзена забарона.
Дырэктарка музея Янкі Купалы ў Рызе Ганна Іванэ ў сваёй прамове шмат увагі надала самаму маладому і найменш вядомаму з 12 расстраляных у тую страшную ноч паэтаў Сяргею Мурзо.
Госця мемарыяльнай вечарыны, украінская спявачка Таццяна Шчэрбанос выканала верш Юлія Таўбіна ў перакладзе на ўкраінскую мову і вельмі цікава распавядала пра гэтага геніяльнага паэта па-украінску, а таксама выканала песні на абедзвух мовах – украінскай і беларускай.
Андрэй Татур вельмі натхнёна і эмацыянальна распавядаў пра аднаго з самых вядомых з расстраляных паэтаў А. Дудара і прачытаў яго патрыятычныя вершы.
Наталля Камілеўская прысвяціла свой выступ М. Чароту. Яна адкрыла для сябе вельмі цікавыя факты з біяграфіі паэта і яго спадчыны і распавяла пра гэта прысутным. Напрыклад, такі факт, што словы вядомай беларускай песні “Купалінка”, якая сёння лічыцца народнай, належаць Міхасю Чароту.
Вялікую цікавасць у прысутных выклікаў выступ латышскай паэткі Дагніі Дрэйкі, прадстаўніцы Саюза палякаў Латвіі. У яе выкананні прагучала не толькі паэзія Юлія Таўбіна на польскай мове, але і аўтарскія пераклады польскай паэзіі на латышскую мову.
У падарунак таварыства “Сьвітанак” атрымала ад госці вечарыны кнігу перакладаў.
Дзякуючы Вользе Гардзеевай прысутныя атрымалі шмат новай інфармацыі. Вольга вельмі цікава распавядала пра паэта І. Харыка і выканала яго вершы.
У выкананні Дзяніса Давыдава прагучалі вершы Юркі Лявоннага. У сваім выступе ён адзначыў неабходнасць нацыянальнага пакаяння беларусамі за рэпрэсіі.
Андрэй Костка распавёў прысутным пра жыццё і творчасць паэта-лірыка Валерыя Маракова, а таксама ягонага пляменніка, вядомага даследчыка ахвяр сталінскіх рэпрэсій Леаніда Маракова, з якім ён быў асабіста знаёмы, і прачытаў верш Валерыя Маракова “Трывога”. Як адзначыў у сваім выступе Андрэй, на жаль, і сёння гэты верш вельмі актуальны, і пачуццё трывогі вельмі добра вядомае, на вялікі жаль, і сучасным беларусам.
Марыя Давыдава-Новікава ў сваёй прамове яскрава і цікава распавяла не толькі пра паэта Анатоля Вольнага і прачытала ягоныя творы. Шмат увагі яна надала расповеду пра стасункі ў літаратурных колах таго часу, пра сяброўства і адносіны паміж некаторымі з расстраляных паэтаў.
Падчас мемарыяльнай імпрэзы ў выкананні сяброў ЛТБК “Світанак” і гасцей вечарыны прагучалі таксама творы Маісея Кульбака, Тодара Кляшторнага, Зямы Піваварава і Арона Юдэльсона.
Імпрэза, арганізаваная таварыствам “Сьвітанак”, каштоўная не толькі як вечарына памяці, але і як крыніца гістарычнай інфармацыі, спрыяе дыялогу і паразуменню паміж рознымі нацыянальнасцямі, папулярызацыі беларускай літаратуры і праўдзівай, а не сфальсіфікаванай ў савецкі час гісторыі Беларусі, спрыяе таксама павышэнню этнічнай самасвядомасці беларусаў і іх інтэграцыі у латвійскае грамадства.
Штогод у Беларусі і за мяжой 29 і 30 кастрычніка праходзяць вечарыны памяці рэпрэсаваных беларусаў: паэтаў, мастакоў, выдаўцоў, навукоўцаў, настаўнікаў, рабочых, сялянаў, гараджан і вяскоўцаў. Галасы гэтых падзей – гэта галасы ахвяр рэпрэсій у Беларусі. Але ня толькі. Сам факт правядзення падобных імпрэз сведчыць аб нашай павазе да нашых папярэднікаў, бязвінна знішчаных. Гэта надае веры ў тое, што на попеле зруйнаваных лёсаў можа паўстаць веліч няскоранага народа – праз слёзы, выпрабаванні і пакуты.
Здымкі Андрэя Татура, Таццяны Казак і Вольгі Гардзеевай.
