27 красавіка 2023 г. у Каміннай зале будынка АНКТЛ імя Іты Казакевіч адбылося адкрыццё выставы беларускай мастачкі Ганны Пейпіні з паэтычнай назвай “Iмпульсы”.
З адкрыццём выставы мастачку віншавалі старшыня Аб’яднання мастакоў беларусаў Балтыі “Маю гонар” Васіль Малышчыц і старшыня Латвійскага таварыства беларускай культуры “Сьвітанак” Таццяна Казак. Ганна Пейпіня з’яўляецца сябрам Саюза мастакоў Латвіі і аб’яднання “Маю гонар”, а таксама даўнім сябрам таварыства “Сьвітанак”.
Павіншаваць спадарыню Ганну прыйшлі таксама сябры і калегі, сямейнікі. Сюрпрызам для мастачкі стала віншаванне і кветкі ад яе былых вучняў майстар класаў, якія даведаліся пра адкрыццё выставы сваёй настаўніцы з афішы фестывалю “Pavasara avots – 2023”. Прагучала шмат шчырых і добрых слоў на адрас мастачкі. Незвычайныя, самабытныя і часам эксперыментальныя творы Ганны Пейпіні не пакінулі нікога абыякавым. Ганна Пейпіня распавядала пра свае працы, пра творчыя задумкі і адказвала на пытанні гасцей.
На працягу ўсяго вечара ствараў утульнасць у зале спявак і музыкант Юрый Ціхаміраў. У ягоным рэпертуары ёсць і шэраг беларускіх песень.
Пад акампанемент Юрыя на радасць прысутным нават і сама Ганна Пейпіня праспявала сваю самую ўлюбёную беларускую народную песню “Зялёная вішня”.
Запрашаем ўсіх ахвотных наведаць выставу Ганны Пейпіні, яе шыкоўныя ”Iмпульсы” можна пабачыць да 26 мая па адрасе вул. Слокас, 37 у Рызе. Уваход вольны.
http://www.svitanak.eu/wp-content/uploads/2023/05/Maliscic-un-Peipina-1.jpg439525Svitanakhttp://www.svitanak.eu/wp-content/uploads/2020/09/svitanak-2020-296x300.pngSvitanak2023-05-02 18:46:482023-05-02 19:29:42“Імпульсы” беларускай мастачкі Ганны Пейпіні
23 красавіка ў будынку Асацяцыі нацыянальных культурных таварыстваў Латвіі адбылася літаратурная вечарына “Як жыць, дык жыць для Беларусі”, прысвечаная памяці сапраўдных беларусаў-літаратараў: Ларысы Геніюш, Леаніда Маракова і Янкі Маўра. Як і заўсёды, гэта была сустрэча аднадумцаў, цікавых людзей, патрыётаў, не абыякавых да Айчыны. Традыцыйна імпрэза распачалася з выканання прысутнымі дзяраўнага гімна Латвіі “Dievs, svēti Latviju” (“Божа, барані Латвію” ) і неафіцыйнага беларускага гімна “Магутны Божа”.
7 красавіка споўнілася 40 гадоў з дня смерці Ларысы Геніюш, калі тысячы беларусаў прыехалі ў Зэльву, каб правесці яе ў апошні шлях. Мастак Вячка Целеш захапляльна і цікава распавядаў пра жыццёвы шлях вялікай паэткі, чые словы далі назву вечарыны, і сваё сяброўства з Ларысай Геніюш. Падчас свайго выступу ён дэманстраваў партрэты Ларысы Геніюш, якія маляваў з натуры ў яе старой хаце ў Зэльве, падараваныя яму паэткай кнігі з аўтографамі, чытаў лісты і віншаванні яму ад Ларысы Геніюш. Дзякуючы яго расповеду можна было ўбачыць нязломную патрыётку Беларусі. Вернасць сваім ідэалам не дазволілі ёй змяніць грамадзянства БНР на СССР. Негледзячы на гэта, яе кнігі друкаваліся ў Беларусі. Гісторыя яе жыцця дадала мне веры ў нас.
Творчасць Ларысы Геніюш сёння зноў вельмі актуальная. Яе неўміручыя вершы з натхненнем чыталі падчас імпрэзы і гаспадары, і госці вечарыны.
Вялікае ўражанне было ад выступу маладой беларускай паэткі Вікі Трэнас. Яна распавяла пра Леаніда Маракова, якому споўнілася б сёлета 15 красавіка толькі 65 гадоў. Вікторыя асабіста ведала сп. Леаніда, бо шмат кантактавала з ім падчас працы ў Беларускім саюзе пісьменнікаў.
Па адукацыі радыёэлектронік, у 1990-я гады ён меў паспяховы бізнэс у гэтай галіне і пачаў вывучаць біяграфію свайго дзядзькі, паэта Валерыя Маракова, расстралянага 29 кастрычніка 1937 года. Вынікам працы стала маштабнае даследаванне сталінскіх рэпрэсій у Беларусі – падрыхтаваны і часткова выдадзены 10-томны энцыклапедычны даведнік «Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі адукацыі, грамадскія і культурныя дзеячы. 1794-1991». У ім сабраныя звесткі пра 20 тысяч ахвяр, фактычна Леанід Маракоў за свой кошт зрабіў працу цэлага навукова-даследчага інстытута.
Ён таксама апублікаваў дакументальнае даследаванне «Ахвяры і карнікі», у якім сабраны біяграфіі ахвяр і тых, хто мае дачыненне да рэпрэсій у Беларусі. Асобна выйшла кніга, у якой сабраны звесткі пра рэпрэсаваных у Беларусі праваслаўных святароў. Леанід Маракоў вядомы таксама сваёй літаратурнай творчасцю, аўтар некалькіх кніг, у 2014 годзе выйшла яго манаграфія «Галоўная вуліца Мінска. 1880-1940-я гады». Віка Трэнас таксама чытала прысутным на вечарыне свае творы.
Яе вершы сапраўдныя і пякучыя, адчыняюць тое, што ў сэрцы беларусаў. Будзем чакаць ад яе вершаў пра радасць і перамогу.
Дзякуючы намесніцы дырэктара Рыжскай Беларускай асноўнай школы і дырэктарцы школьнага музея Янкі Купалы Ганне Іванэ удзельнікам імпрэзы было цікава даведацца пра вядомага беларускага дзіцячага пісьменніка Янку Маўра і прысвечаную яму экспазіцыю ў школьным музеі. Сёлета 28 красавіка споўніцца 140 гадоў з дня нараджэння пісьменніка, які нарадзіўся ў Ліепаі (Лібаве). Ганна Ўладзіславаўна вельмі цікава распавядала пра дзіцячыя і юнацкія гады пісьменніка, што прайшлі на латвійскай зямлі, пра яго творчасць. і запрасіла ўсіх прысутных наведаць школьны музей, дзе ёсць шмат цікавых экспанатаў не толькі пра Янку Маўра.
З кароткімі выступамі ў вечарыне бралі ўдзел госці. Латышская паэтка і перакладчыца Дагнія Дрэйка чытала свае творы на латышскай і польскай мовах.
Вялікую асалоду атрымалі прысутныя ад спеваў украінскага вакальнага гурта “Дзівчата”. Асабісты вам дзякуй за беларускія, латышскія ды ўкраінскія песні!
Напрыканцы сустрэчы мастачка Вольга Якубоўская зладзіла экскурсію па экспазіцыі сваёй выставы, адкрыццё якой адбылося падчас святкавання 25 Сакавіка. Яна распавяла пра сваіх “Коцікаў Свабоды”, пра гісторыю напісання твораў. Зараз я бачу, што коцікі не такія простыя. Поспехаў Вам, Вольга!
Таццяна Казак, старшыня “Сьвітанка”, шчыра падзякавала мастачцы не толькі за яе выставу, творчасць ды грамадзянскую пазіцыю, а выказала ёй і беларусу з Грузіі Івану Бахціну вялікую падзяку ад імя таварыства за фінансавую дапамогу.
Таццяна распавяла прысутным пра тое, што Вольга Якубоўская, каб дапамагчы ЛТБК “Сьвітанак” аплаціць сяброўскія ўнёскі ў Асацыяцыю НКТЛ за 2023 год, каб ў латвійскіх беларусаў надалей была магчымасць сустракацца ў будынку на Слокас 37, выставіла ў сябе на старонцы ў Фэйсбуку на дабрачынны аўкцыён вельмі прыгожую карціну “Падарунак”. Карціну прыдбаў Іван Бахцін, які шмат дапамагае беларусам, за ўсю суму гадавых ўнёскаў – 360 еўра і пакінуў яе ў падарунак таварыству.
Завяршылася сустрэча сяброўскай гарбатай з кавай у Каміннай зале, упрыгожанай таксама карцінамі Вольгі. Вось дзе можна было паразмаўляць па сваімі аднадумцамі, падзяліцца марамі, пачуць меркаванні. Дзякуй ўсім, хто прыйшоў, нягледзячы на цудоўнае надвор’е, калі так цягне на вясновае сонейка ля мора. Паступіла прапанова наступную імпрэзу Латвійскага таварыства беларускай культуры “Сьвітанак” зладзіць на свежым паветры, так што сачыце за навінамі на нашым сайце і далучайцеся, калі ласка!
http://www.svitanak.eu/wp-content/uploads/2023/04/IMG_4135-rotated.jpg338450Svitanakhttp://www.svitanak.eu/wp-content/uploads/2020/09/svitanak-2020-296x300.pngSvitanak2023-04-24 08:02:072023-04-27 11:46:53Літаратурная вечарына “Як жыць, дык жыць для Беларусі”
У першы дзень красавіка ў Рызе ўпершыню адчынілі свае дзверы курсы “Мова Нанова”. Першыя заняткі адбыліся ў самым сэрцы Старой Рыгі ля Домскай плошчы.
“Мова Нанова” – гэта бескаштоўныя курсы беларускай мовы, дзе ёсць магчымасць ўзбагаціць свой слоўнікавы запас, палепшыць веданне граматыкі і наўпрост паразмаўляць па-беларуску. Упершыню такія заняткі адбыліся ў студзені 2014 года ў Менску. З часам курсы распачаліся ў шматлікіх гарадах і абласных цэнтрах краіны. На тэрыторыі Беларусі курсы мелі вялікі поспех, на заняткі запрашалі вядомых культурных і гістарычных дзеячоў, мастакоў і музычныя гурты. На жаль, у 2021 годзе Сацыяльна-культурная ўстанова развіцця беларускай мовы і культуры “Мова Нанова” была зліквідаваная, і арганізатары курсаў былі вымушаныя пакінуць Беларусь і цяпер працягваюць сваю працу зя мяжой. Заняткі на сённяшні дзень праводзяцца ў Беластоку, Быдгашчы, Варшаве, Вільні Тбілісі, Торуні, Гданьску, Сопаце, Гдыні, Уроцлаве, а цяперака і ў Рызе.
Паколькі “Мове Нанова” ўжо шмат гадоў, яе арганізатары распрацавалі ў свой час сістэму заняткаў, паводле якой ў кожных заняткаў ёсць свая тэма, лексічны і граматычны матэрыял. Адпаведна плану, тэмай першых красавіцкіх заняткаў у Рызе былі вітанні і звароты, таксама ўзгадалі народныя беларускія імёны. Кожны атрымаў невялічкі слоўнік са спісам сучасных імёнаў і іх народных адпаведнікаў. Далей запрапанаваная арганізатарамі гульня на знаёмства разварушыла прысутных, бо кожнаму было цікава даведацца, якія народныя адпаведнікі сваіх імёнаў абралі астатнія ўдзельнікі, а таксама ці змогуць удзельнікі гульні паўтарыць усе амаль 30 народных імёнаў (столькі было беларусаў на першых занятках). Таксама на сустрэчы прыгадалі клічны склон, які некалі існаваў у беларускай мове, але ж русіфікацыя, што адбывалася падчас савецкіх часоў, знішчыла яго амаль цалкам. Сёння клічны склон, які дагэтуль існуе ў латышскай мове і шэрагу славянскіх моваў, у беларускай мове захаваўся толькі ў літаратуры ды ў некаторых местачковых гаворках. Каб прыгадаць, як казалі раней, было запрапанавана адпаведнае практыкаванне. Каб было зручней і лягчэй выконваць заданні і ўспрымаць інфармацыю, арганізатары курсаў падрыхтавалі для кожнага буклеты з матэрыяламі.
Арганізатары заняткаў у Рызе вырашылі прытрымлівацца цудоўнай традыцыі запрашаць цікавых гасцей і запрасілі ў якасці першай госці вядомую мастачку Вольгу Якубоўскую, чые працы зараз з 25 Сакавіка выстаўленыя адначасова на дзвух выставах – у Рызе і ў Юрмале. А сярод слухачоў першых заняткаў, у асноўным моладзі, былі і дзеці самага рознага ўзросту: ад зусім маленькіх да падлеткаў з Рыжскай беларускай асноўнай школы. Палепшыць веды па беларускай мове прыйшла нават Нонна Ахметулаева, унучка знакамітага беларускага этнографа і фалькларыста Сяргея Сахарава, якой больш за 75 гадоў, і гэта сапраўдны прыклад беларускай прагі да ведаў!
Вольга Якубоўская распавяла усім прысутным, што яна нарадзілася ў г. Сартавала ў Карэліі, дзяцінства яе прайшло на Урале і ў Крыме, а ў Беларусь, у Наваполацк, яна прыехала пасля заканчэння мастацкай вучэльні на Урале. Яна выбрала для жыцця і мастацтва Беларусь таму, што калісьці ў 12-гадовым ўзросце патрапіла на экскурсію ў першую беларускую сталіцу – Полацк, які яе вельмі ўразіў сваёй старажытнасцю і красой, зрэшты, як і ўся Беларусь. Падчас гутаркі мастачка распавяла пра свае жыццё, працу на “Нафтане”, любоў да скуры і пра ўласнаруч распрацаваную тэхніку “малявання скурай”, а таксама пра тое, якое месца ў яе жыцці займае беларуская мова, любоў і пашана да якой пачалася дзякуючы беларускамоўным выкладчыкам кафедры народнага дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва падчас яе навучання ў Беларускім дзяржаўным універсітэце культуры і мастацтваў. Таксама ўсім цікава было даведацца пра гісторыю стварэння серыі яе карцін “Коцікі свабоды”, прысвечанай барацьбе беларусаў за Беларусь. Абмяркоўвалі рознае: чаму менавіта каты, а не іншыя жывёлы, пра прататыпаў карцін, пра тое, што натхняе Вольгу на творчасць.
Напрыканцы заняткаў ўсе прысутныя разам з Вольгай зладзілі творчую майстэрню. Намалявалі цудоўнага беларускага коціка, які з паветранай куляй у лапцы ляціць па-над Рыгай. А ў той кулі – смак беларускай мовы. Наведвальнікі першых курсаў з вялікім задавальненнем напісалі свае ўлюбёныя беларускія словы на агульным творы! Віншуем “Мову Нанова” з іх асабістым вольным беларускамоўным коцікам ад Вольгі Якубоўскай і беларускай супольнасці ў Латвіі!
Exif_JPEG_420
Арганізатары курсаў шчыра дзякуюць за дапамогу гаспадароў памяшкання – таварыства “Latvijas Platforma attīstības sadarbībai” (LAPAS) (“Латвійскую платформу для развіцця супольнасці”) і на наступныя заняткі запрашаюць 15 красавіка. Пачатак а 14 гадзіне, адрас: вул. Пілс 21. Вас зноў чакае сустрэча з роднай мовай і вельмі цікавымі людзьмі!
http://www.svitanak.eu/wp-content/uploads/2023/03/kursi-afisa-e1680120880553.jpg600600Svitanakhttp://www.svitanak.eu/wp-content/uploads/2020/09/svitanak-2020-296x300.pngSvitanak2023-04-01 21:11:002023-04-11 10:28:22Курсы “Мова Нанова” нарэшце распачаліся і ў Рызе!
Ў апошнія дні 2022 года ў Празе, ў Інстытуце славістыкі Акадэміі навук Чэшскай Рэспублікі пабачыла свет кніга “У ценю іншых. Беларуска-латвійскія сувязі ад мінуўшчыны да сучаснасці.” Гэта калектыўная манаграфія пра латвійска-беларускія сувязі, у якой змешчаныя артыкулы 26 даследчыкаў з Беларусі, Латвіі, Чэхіі і Польшчы пад рэдакцыяй Міраслава Янковяка і Кірыла Касцяна. Тэксты ў кнізе прадстаўлены храналагічна (ад сярэднявечча па сучаснасць) і тэматычна (1. Археалогія і гісторыя; 2. Этналогія, фальклор, вусная гісторыя; 3. Грамадская дзейнасць, гісторыя адукацыіі, філасофія; 4. Навука, культура и мастацтва, літаратура, турызм).
Гэта ўжо сёмая кніга па беларускай тэматыцы, якая была выдадзеная дзякуючы навукоўцу-беларусісту Міраславу Янковяку, паляку па нацыянальнасці, які апошнім часам працуе ў Празе ў Інстытуце славістыкі. Спадар Міраслаў – даўні сябар нашага таварыства, ён з асабістай ініцыятывы ўсталяваў кантакты з ЛТБК “Сьвітанак” яшчэ ў 2004 годзе, калі ўпершыню прыехаў ў Латвію ў экспедыцыю вывучаць беларускія гаворкі ў Латгаліі на латвійска-беларускім памежжы. За гэтыя гады дзейнасці на карысць беларушчыны выйшлі тры кнігі пад ягонай рэдакцыяй і чатыры кнігі за ягоным аўтарствам. Далёка не кожны беларус-навуковец можа пахваліцца такімі здабыткамі. Прэзентацыя кнігі “У ценю іншых. Беларуска-латвійскія сувязі ад мінуўшчыны да сучаснасці” запланаваная ў “Сьвітанку” на красавік, а да Дня роднай мовы беларусам з нашага таварыства выпала магчымасць зладзіць сяброўскую сустрэчу за гарбатай ды кавай з вядомым філолагам-беларусістам, бо спадар Міраслаў акурат у гэтыя дні прыехаў у Рыгу, каб выступіць на навуковай канферэнцыі па запрашэнню Латвійскай акадэміі навук. Сустрэча атрымалася вельмі цікавай і цёплай. Было шмат пытанняў ад прысутных не толькі аб кнігах і навуковых даследаваннях, дыскусіі і абмеркаванні тычыліся самых розных тэм, звязаных з беларусамі і Беларуссю ў гэты складаны час. На запланаванай ўвесну прэзентацыі з удзелам спадара Міраслава і шэрагу іншых аўтараў кнігі спадзяемся пабачыць шмат зацікаўленых. Спадар Міраслаў паабяцаў падчас сустрэчы, што прывязе наступным разам дастатковую колькацць асобнікаў, каб хапіла набыць ўсім ахвотным, нават калі дзеля гэтага давядзецца ехаць машынай, а не самалётам, бо кніга атрымалася вельмі грунтоўная і прыгожая, 592 старонкі. Прапануем ўсім сачыць на нашым сайце за аб’явамі, каб атрымаць больш дакладную інфармацыю аб прэзентацыі, а таксама шчыра запрашаем на іншыя нашы імпрэзы, бліжэйшая з каторых адбудзецца 25 Сакавіка.
На здымку Мікалая Гардзеева: удзельнікі сяброўскай сустрэчы ў офісе ЛТБК “Сьвітанак”. Міраслаў Янковяк трэці злева.
http://www.svitanak.eu/wp-content/uploads/2023/02/IMG-20230220-WA0002-e1679913341530.jpg297200Svitanakhttp://www.svitanak.eu/wp-content/uploads/2020/09/svitanak-2020-296x300.pngSvitanak2023-02-21 21:25:312023-02-25 23:28:53Сяброўская сустрэча ў “Сьвітанку” з Міраславам Янковякам.
Сёлета латвійскія беларусы атрымалі напярэдадні святаў сапраўдны падарунак – да нас з Беларусі 19 снежня на Калядную сустрэчу завітаў ажно Зміцер Вайцюшкевіч! Ён падараваў прысутным сваімі спевамі вельмі шмат станоўчых эмоцый, і ўсе тыя, хто прыйшоў ў гэты зiмовы марозны вечар паслухаць славутага спевака, не скупіліся на працягу ўсяго канцэрта на шчырыя ўсмешкі і працяглыя апладысменты. Спадар Зміцер спяваў патрыятычныя песні беларускіх аўтараў, выканаў як шэраг сваіх самых вядомых хітоў, гэтак і некалькі невядомых дагэтуль песень з новага альбому. Адна з іх – цудоўная, вельмі пяшчотная, песня “Каляднае святло” на словы Ўладзімера Някляева. Слухачы ў Рызе пачулі яе значна раней, чым з’явіўся афіцыйны кліп песні з прыгожымі малюнкамі Андруся Такіданга. Калядных аўтарскіх песень прагучала на сустрэчы нямала, бо амаль штогод напярэдадні Калядаў Зміцер Вайцюшкевіч стараецца парадаваць беларусаў сваёй новай каляднай песняй. Атмасфера на канцэрце была вельмі цёплай і нязмушанай. Спадар Зміцер – вялікі майстра не толькі ў спевах, а і ў тым, каб трымаць добры кантакт з слухачамі падчас канцэрту. Беларусы ў зале з вялікім задавальненнем спявалі разам з беларускай зоркай. Некаторым шанавальнікам ягонага таленту пашчасціла нават атрымаць ад спевака ў падарунак дыск з песнямі. На канцэрт беларусы традыцыйна запрасілі гаспадара будынку, старшыню Асацыяцыі нацыянальных культурных таварыстваў Латвіі, прафесара музыкі Рафі Хараджаняна. Ён застаўся ў захапленні ад выступу беларускага артыста, не хаваў сваіх станоўчых уражанняў, і адразу на сайце Асацыяцыі з’явіліся здымкі з сустрэчы ды вельмі добрыя водгукі аб выканаўцы.
Гэтая сустрэча з шаноўным беларускім спеваком была ўжо чацвертай па ліку ў Латвійскім таварыстве беларускай культуры “Сьвітанак”. А ўпершыню Зміцер Вайцюшкевіч парадаваў сваімі спевамі рыжскую публіку на святкаванні 25-гадовага юбілею нашага таварыства амаль дзесяць гадоў таму. І беларусы ў Рызе спадзяюцца, што неўзабаве зноў пачуюць і старыя ўлюбёныя хіты, і яго новыя песні. Словамі падзякі, пажаданнямі натхнення ў творчасці і спадзяваннямі на наступную сустрэчу ў Рызе праводзілі яны Зміцера Вайцюшкевіча ў дарогу на наступны канцэрт ў Ліепаю ў рамках ягонага каляднага тура па краінах Балтыі.
4 снежня 2022 года ў Вялікай зале будынка Асацыяцыі нацыянальных культурных таварыстваў Латвіі імя Іты Казакевіч латвійскія беларусы традыцыйна сабраліся разам, каб адзначыць 102-я ўгодкі Слуцкага паўстання.
Імпрэза распачалася з сумеснага выканання прысутнымі Дзяржаўнага гімна Латвіі “Dievs, svēti Latviju” (“Божа, блаславі Латвію”) і неафіцыйнага гімна Беларусі “Магутны Божа” пад акампанемент Наталлі Камілеўскай.
Вечарыну адкрыла старшыня Латвійскага таварыства беларускай культуры “Світанак” Таццяна Казак. Яна адзначыла, што беларусы і латышы ў ХХ ст. першапачаткова знаходзіліся ў падобнай, нават практычна аднолькавай гістарычнай сітуацыі пасля распаду Расійскай імперыі. Аднак Латвійская Рэспубліка, абвешчаная 18 лістапада 1918 г., праіснавала да 1940 г., а Беларуская Народная Рэспубліка, што была абвешчана 25 сакавіка 1918 г. – толькі да 1919 г. Слуцкае паўстанне – гэта ўзброеная барацьба жыхароў Случчыны супраць бальшавікоў, якая адбывалася ў лістападзе-снежні 1920 года. Традыцыйна 27 лістапада, калі пачаліся першыя баі з бальшавікаі, лічыцца пачаткам паўстання, і беларусы ў Беларусі і за мяжой адзначаюць яго як Дзень Герояў. Беларусы, як і латышы, правялі вялікую і трагічную барацьбу за сваю свабоду на пачатку ХХ стагоддзя. Чаму такі акцэнт робіцца менавіта на Слуцкім паўстанні 1920 году? Гэта быў не адзіны факт антыбальшавіцкага супраціву на тэрыторыі Беларусі ў тыя бурныя часы. Але найбольш моцны палітычны падмурак мела менавіта Слуцкае паўстанне, бо гэта было не стыхійнае паўстанне супраць новых парадкаў, а планамерная спроба адстаяць незалежнасць беларускай нацыянальнай дзяржавы.
Паўстанне пачалося пасля падпісання Рыжскай мірнай дамовы, якая “разрэзала” тэрыторыю Беларусі напалову: Польшча і савецкая дзяржава падзялілі Беларусь. Згодна з дамовай, польскія войскі адыходзілі, вызваляючы нейтральную зону, у якой знаходзіўся Слуцкі павет.
Моцныя пазіцыі на гэтай тэрыторыі тады займала партыя эсэраў, аснову якой складалі беларускія сяляне. Эсэры выступалі за незалежнасць Беларускай Народнай Рэспублікі. З адыходам палякаў сяляне абралі беларускія нацыянальныя камітэты як органы народнай улады ў павеце. На чале гэтых камітэтаў стаялі эсэры, яны ініцыявалі Першы з’езд Случчыны.
З’езд адбыўся 14-15 ліпеня 1920 г. у Слуцку, 107 дэлегатаў прынялі пастанову аб барацьбе за незалежную Беларускую Народную Рэспубліку і абралі Раду. Яго задачамі былі арганізацыя цывільнага кіравання, а таксама арганізацыя абароны павета.
“З’езд катэгарычна пратэстуе супраць акупацыі родных зямель чужацкімі наездамі і супраць самазванай Савецкай улады, як урад Кнорына і іншыя, якія паўтвараліся на Беларусі. Бацькаўшчына наша зруйнаваная чужынцамі, якія нішчаць яе і дагэтуль, і мы, аддаючы справе адбудавання нашай Бацькаўшчыны ўсе нашы сілы і жыцці, звяртаемся да ўсяго свету і Саюзу Народаў аб дапамозе ў стварэнні нашай вайсковай сілы…
Няхай жыве вольная, незалежная, дэмакратычная Беларуская Народная Рэспубліка ў яе этнаграфічных граніцах!” – пісалася ў рэзалюцыі З’езду.
Рада стварыла два палкі: першы Слуцкі і другі Грозаўскі. Гэтыя два палкі складалі Слуцкую брыгаду. У той час уся Беларусь была салідарная са Слуцкім паўстаннем. Беларускія жаночыя арганізацыі накіравалі 1-му Слуцкаму палку бел-чырвона-белы сьцяг, на якім была вышытая Пагоня са словамі прысвячэньня: “Тым, што першымі паўсталі і пайшлі паміраць, каб жыла Бацькаўшчына”.
Вораг быў ў колькаснай перавазе і лепш падрыхтаваны да вайны, але тысячы паўстанцаў са зброяй у руках гучна гаварылі: “Ганіце польскіх паноў і маскоўскіх камісараў! Жыве вольная Беларусь!” Супраць беларускіх войскаў змагалася бальшавіцкая Омская дывізія. У баях паўстанцы наносілі Чырвонай Арміі вялікія страты, бралі ў палон і адваёўвалі вёскі. Частка чырвонаармейцаў, пераважна з сялян, што былі прымусова мабілізаваныя ў Чырвоную Армію, добраахвотна здаваліся або пераходзілі са зброяй на бок паўстанцаў. Бальшавікам давялося адступіць па ўсім 100-кіламетровым фронце. Беларускія войскі мелі вельмі моцную падтрымку з боку мясцовага насельніцтва, але ім катастрафічна не хапала зброі, амуніцыі і боепрыпасаў.
4 снежня пачаўся новы наступ Чырвонай Арміі. Нястача зброі скончылася няўдачай у баі пад вёскай Ядчыцы 6 снежня. 7 снежня беларускія часткі пакінулі Семежава. Не хапала амуніцыі, харчавання, сярод паўстанцаў пачалася эпідэмія тыфу.
Эдвард Вайніловіч, фундатар Чырвонага касцёла ў Мінску, у сваіх успамінах згадваў, што пасля баёў ля Вызны і Семежава чырвоныя войскі зайшлі далёка за дзяржаўную мяжу, вызначаную Рыжскай дамовай, ажно пад Ёдчыцы, што было ўжо на тагачаснай польскай тэрыторыі. Ён сведчыць, што польскія войскі нават адсунуліся за сваю дэмаркацыйную лінію, каб даць магчымасць савецкім войскам разграміць паўстанцаў.
Сабраўшы значныя сілы, раніцай 19 снежня Чырвоная Армія пачала наступ, каб зліквідаваць узброенае паўстанне. Штаб Слуцкай брыгады перадыслакаваўся ў вёску Заастравечча Клецкага р. каля ракі Лань, за якой стаялі польскія войскі. Сюды збіраліся разбітыя аддзелы паўстанцаў. Рада Случчыны прыняла рашэнне перайсці раку ў раёне размяшчэння 41-га польскага палка. 29 снежня Слуцкая брыгада перайшла за Лань і была абяззброеная і інтэрніраваная польскімі вайсковымі ўладамі. Са складу брыгады адзін батальён (каля 400 чалавек) на чале са сваімі афіцэрамі застаўся ў нейтральнай зоне для працягу ваенных дзеянняў партызанскага характару. У асноўным гэта былі прыхільнікі генерала Булак-Балаховіча. Яны пайшлі на ўсход, у тым ліку ў лясы на Капыльшчыне, і змагаліся яшчэ доўгі час.
Афіцэраў і стральцоў, якія перайшлі Лань, інтэрніравалі ў Беласток, а потым перавезлі ў Дарагуск пад Бугам, дзе ўтрымлівалі да канца мая 1921 года.
Тых, хто вярнуўся на радзіму, ГПУ-НКВД спачатку не чапала, бо чакала, што да іх далучацца астатнія ўдзельнікі паўстання. Аднак літаральна праз 7-8 месяцаў іх арыштавалі, судзілі і выслалі ў ГУЛАГ.
Паўстанне не перамагло, але факт Слуцкага паўстання ставіць беларусаў у адзін шэраг з іншымі народамі былога СССР (грузінамі, украінцамі), якія пасля распаду Расійскай імперыі, хоць і не здолелі захаваць палітычную незалежнасць, але ўсё ж настойліва за яе змагаліся са зброяй у руках.
Каб больш даведацца пра розныя цікавыя гістарычныя факты, падчас імпрэзы беларусы і госці вечарыны паўдзельнічалі ў віктарыне, прысвечанай Слуцкаму паўстанню, і атрымалі прызы – кнігі на гістарычную тэматыку.
Вядомая беларуская паэтка і перакладчыца Вікторыя Трэнас, якая цяпер жыве ў Латвіі, пераклала на беларускую мову вядомую латышскую песню “Saule, Pērkons, Daugava”, што стала сімвалам барацьбы латышоў за аднаўленне свей незалежнасці пасля распаду СССР. Латвійскі мужчынскі хор “FRACHORI” выканаў гэтую песню 27 лістапада на Гала-канцэрце фестывалю АНКТЛ “Адзіныя – у разнастайнасці 2022”. А ў рамках імпрэзы былі прадэманстраваныя 2 відэакліпы хору “FRACHORI”, бо хор, на жаль, не меў магчымасці ўзяць удзел у вечарыне з-за паездкі ў Кракаў на XI Фестываль адвэнтавых і калядных песень акурат 2-4 снежня. І менавіта латвійскі хор “FRACHORI” атрымаў галоўны прыз фестывалю – Залатога анёла.
Ганаровая госця вечарыны Вікторыя Трэнас распавяла, як запісвалася беларускамоўная версія песні “Сонца, Пярун, Даўгава” ў Елгаўскай студыі, дзе гэтую песню разам выконвалі некалькі хароў, у тым ліку дзіцячы. Ініцыятарам стварэння беларускай версіі песні стаў неабыякавы да падзей ў Беларусі ўдзельнік хору Арніс Лібертс, які такім чынам вырашыў падтрымаць беларусаў. На імпрэзе прагучала таксама аўтарская патрыятычная і лірычная паэзія сп. Вікторыі, якая была вельмі цёпла прынятая ўсімі прысутнымі на імпрэзе. Некаторыя з вершаў былі напісаныя паэткай ужо ў Латвіі.
Дзякуючы мастаку Вячку Целешу, які стварыў прыгожы бела-чырвона-белы плакат да 102-й гадавіны Слуцкага збройнага чыну, а таксама ягонаму удзелу ў афармленні залы, у Вялікай зале панавала ўрачыстая і патрыятычная атмасфера.
Падчас імпрэзы дэманстраваліся розныя відэаматэрыялы, прысвечаныя Слуцкаму паўстанню, напрыклад, відэакліп з песняй Зміцера Бартосіка на словы Ўсевалада Сцебуракі “Рэквіем змагарам Случчыны”. Сябра таварыства “Сьвітанак” Вольга Гардзеева чытала свае патрыятычныя вершы на роднай мове.
На вечарыне таксама прысутнічаў яшчэ адзін ганаровы госць – дырэктар Офіса Савета міністраў Паўночных краін у Латвіі спадар Стэфан Эрыксан – напэўна, самы паважаны швед, вядомы беларускай дыяспары ва ўсім свеце. Спадар Эрыксан за тыя гады, з 2008 па 2012, калі ён быў Надзвычайным і Паўнамоцным амбасадарам Каралеўства Швецыі ў Рэспубліцы Беларусь, не толькі цалкам вывучыў беларускую мову, але і спрычыніўся да шматлікіх добрых спраў на карысць беларускай грамадзянскай супольнасці і быў высланы з Беларусі менавіта за падтрымку беларускіх недзяржаўных арганізацый.
Прадстаўніца Саюза палякаў Латвіі, латышская паэтка Дагнія Дрэйка, перакладчыца беларускай паэзіі на латышскую мову, выступіла са сваімі вершамі і адзначыла ў сваёй прамове, што латышскі і беларускі народы напачатку ХХ ст. мелі падобны лёс ды выказала надзею, што і надалей беларусы і латышы будуць разам свабоднымі ў XXI стагоддзі.
Яшчэ адна госця вечарыны, украінская рэжысёрка і спявачка Таццяна Шчэрбанос, якая цяпер з-за вайны жыве ў Латвіі, выканала песні пад уласны акампанемент і верш беларускага паэта Юлія Таўбіна, забітага НКУС у Мінску ў 1937 годзе ва ўзросце 27 гадоў “Я яшчэ не маю права паміраць” у перакладзе на ўкраінскую мову.
Музычная кіраўніца ЛТБК “Сьвітанак” Наталля Камілеўская разам з актрысай Рыжскага ўкраінскага народнага тэатра Антрай Цэлітане выканалі літаратурна-музычную кампазіцыю, прысвечаную 102-й гадавіне Слуцкага збройнага чыну і змаганню беларускага і ўкраінскага народаў за сваю свабоду. У кампазіцыі гучала паэзія ўкраінскага класіка Тараса Шаўчэнкі ў перакладзе на латышскую мову Кнута Скуеніека і ўкраінскія песні.
Скончылася імпрэза сумесным выкананнем ўсімі прысутнымі гімна Беларускай Народнай Рэспублікі і Слуцкага збройнага чыну “Мы выйдзем шчыльнымі радамі” ў суправаджэнні Наталлі Камілеўскай (фартэпіяна). Трэба прызнаць, што песня, якую ўпершыню беларусы, што сабраліся, спявалі разам, прагучала гучна, зладжана і ўзнёсла!
На здымках Алены Гэйданэ:
Вікторыя Трэнас Таццяна ШчэрбаносДырэктар Офіса Савета міністраў Паўночных краін у Латвіі Стэфан Эрыксан Дагнія Дрэйка Вольга ГардзееваАнтра Цэлітанэ і Наталля Камілеўская
http://www.svitanak.eu/wp-content/uploads/2023/01/Erikson-sait-1-rotated.jpg400600Svitanakhttp://www.svitanak.eu/wp-content/uploads/2020/09/svitanak-2020-296x300.pngSvitanak2022-12-04 15:49:002023-06-05 12:11:53102-я ўгодкі Слуцкага паўстання ў Рызе
Дзякуй Уладзіміру Караткевічу і яго кнігам за тое, што абудзілі ў мне беларуса”, – гэтыя словы гучаць сёлетняй восенню ў розных канцах свету. – Не было б Караткевіча і яго “Дзікага палявання караля Стаха” і іншых твораў, не было б і мяне, беларуса…»
Такія прызнанні гучалі ў гэтыя лістападаўскія дні і ў нашым горадзе. Сталіца Латвіі, краіны, якой ён прысвяціў свае «Казкі бурштынавага краю», памятае і любіць Караткевіча. Тут і да гэтага часу жывуць яго чытачы і яго сябры. Адзін з іх – мастак Вячка Целеш. Менавіта па яго ініцыятыве Латвійскае таварыства беларускай культуры «Сьвітанак» зладзіла літаратурную вечарыну, каб ушанаваць юбілеі слынных беларусаў – Ларысы Геніюш, Уладзіміра Караткевіча і Сяргея Сахарава.
Пачалося свята з прэзентацыі біяграфічнага альманаху “Асоба і час», выдадзенага да 100-годдзя Ларысы Геніюш.
«Гісторыя аднага партрэту» – такая назва ўспамінаў пра Ларысу Геніюш нашага зямляка Вячкі Целеша, змешчаная ў альманаху. Многім з прысутным добра вядомы гэта партрэт Ларысы Геніюш, створаны В.Целешам, ён неаднаразова экспанаваўся падчас яго выстаў. А вось гісторыю знаёмства паэткі і мастака многія пачулі ўпершыню. Як, дарэчы, і голас самой Ларысы Геніюш. І голас Уладзіміра Караткевіча. І стаў магчымым гэты цуд, дзякуючы запісам, зробленым калісьці на звычайны магнітафон яшчэ адным сябрам Ларысы Геніюш, госцем беларускай імпрэзы ў Рызе спадаром Сяргеем Панізнікам. Гэтыя запісы былі пакладзены ў аснову аўдыёдыска, які прывёз на свята спадар Сяргей.
Дарэчы, многія ўдзельнікі свята прыйшлі на сустрэчу са сваімі любімымі творамі Ларысы Геніюш і Ўладзіміра Караткевіча. Так, Наталля Камілеўская прынесла з сабой невялікі зборнічак спадарыні Ларысы. Гэта было польскае выданне, адзінае, якое некалькі дзесяцігоддзяў таму яна змагла набыць калісьці ў Рызе. І які захоўвае і да гэтага часу сярод сваіх любімых кніг. Свае любімыя творы Лырысы Геніюш і Уладзіміра Караткевіча на свяце чыталі і ўдзельнікі імпрэзы. Чыталі па ўласнаму жаданню, а не таму, што гэтак было запланавана. А асабліва натхнёным было выступленне дырэктара Рыжскай Беларускай асноўнай школы Ганны Іванэ, якая падрыхтавала сапраўдны экскурс у творчасць Уладзіміра Караткевіча.
Надзвычай узнёслым і шчырым было гэта свята. І па-асабліваму сяброўскім. І кранаючым. Нельга было без хвалявання слухаць успаміны Сяргея Панізніка і Вячкі Целеша пра сяброўства з асобамі, якія сталі гонарам Беларусі, сяброўства, якое яны пранеслі праз гады. І слухаючы расповеды ўжо немаладых людзей, скроні якіх даўно пабяліла сівізна, адступаў час. І здавалася, што мы ўвачавідкі бачым, як па Юрмале спяшаюцца жвавыя, гаманкія Сяргей Панізнік і Вячка Целеш, як перапоўнены яны радасцю, што ідуць у госці да самога Караткевіча. Як стромкія балтыйскія сосны чуюць гамонку навукоўцы спадарыні Мірдзы Абалы і Уладзіміра Караткевіча. Як пасля сяброўскай сустрэчы ў майстэрні Вячкі Целеша Уладзімір Караткевіч напіша з гумарам дасціпныя радкі і нават паспрабуе сябе ў ролі мастака.
Старонка з аўтографам і малюнкамі Уладзіміра Караткевіча ў Гасцёўнай кнізе майстэрні “Беларуская хатка” Вячкі Целеша
Першая – Мірдза Абала, далей – Алег Лойка, яго жонка Лілея, за ёй – Уладзімір Караткевіч, Сяргей Панізнік, а правей – Вячка Целеш у Латвійскім этнаграфічным музеі ў ліпені 1981 г.
Злева – Алег Лойка, яго жонка, Уладзімір Караткевіч, Вячка Целеш і Мірдза Абала ў Латвійскім этнаграфічным музеі ў ліпені 1981г.
Вядома, шкада, што юбілей Уладзіміра Караткевіча ў Латвіі не святкаваўся так, як гэтага хацелася б, як варта было б. Шкада, што не маем магчымасці паехаць у Оршу на ўрачыстасці, запланаваныя 26 лістапада да дня нараджэння пісьменніка, каб у гэтым шматгалоссі прагучаў і голас беларусаў з Рыгі. Удзельнікі імпрэзы папрасілі спадара Сяргея Панізніка перадаць паклон ад беларусаў Латвіі радзіме вялікага пісьменніка. А музею ў Оршы – падарунак, які падрыхтаваў Вячаслаў Міхайлавіч Целеш. Калі дакладна, рыхтаваць яго Вячку Целешу не спатрэбілася, бо аб гэтым шмат гадоў назад паклапаціўся сам Караткевіч.
Падчас першай сустрэчы і знаёмства з Караткевічам у Дубултах у Доме творчасці пісьменнікаў 5 снежня 1976 г. Вячка папрасіў у пісьменніка на памятку памяняцца ручкамі. Уладзімір Сямёнавіч з задавальненнем згадзіўся. І вось тая ручка, якой пісьменнік пісаў свае раманы, засталася як памятка аб той сустрэчы, як рэліквія нашага нацыянальнага генія. Гэтая ручка да гэтага часу захоўвалася ў Вячкі, а на вечарыне рыжскі мастак папрасіў перадаць яе ў дар музею Караткевіча.
У 1960 – 70-ыя годы Уладзімір Караткевіч неаднаразова наведваў Латвію, тут у яго былі сябры – паэт Еранім Стулпан, дарэчы, ён нават быў яго кумам, хросным бацькам яго дачкі. Бываў Караткевіч у Іманта Зіедоніса, які вазіў яго да сваіх бацькоў у г. Салдус, былі сустрэчы яго і з іншымі латышскімі паэтамі і пісьменнікамі.
І яшчэ адзін юбілей ушанавалі ў гэты дзень у таварыстве «Сьвітанак».
Cёлетняй восенню споўнілася 130 гадоў з дня нараджэння Сяргея Сахарава – чалавека, які адным з першых узняў паходню беларускасці ў Латвіі. Педагагічнай і культурна-асветніцкай працы С.П.Сахараў прысвяціў больш за пяцьдзесят гадоў, каля дваццаці пяці з іх – барацьбе за беларускую школу ў Латвіі. У літаратурнай вечарыне прыняла ўдзел унучка Сяргея Пятровіча Сахарава – спадарыня Нонна Ахметулаева. Спадарыня Нонна падзялілася сваімі ўзгадкамі пра Сяргея Сахарава, распавядала пра тое, як сёлета адзначалі яго юбілей у Лудзе, і прыпасла гасцям імпрэзы свой падарунак. Яна прачытала адно з неапублікаваных апавяданняў Сяргея Сахарава.
За рукапісны зборнік (1015 фальклорных твораў) С.Сахараў з Культурнага фонду Латвіі ў 1939 г. атрымаў прэмію, якую скарыстаў на выданне асноўнай кнігі свайго жыцця – зборніка “Народная творчасць латгальскіх і ілукстэнскіх беларусаў”. Ён паспеў выдаць толькі першы выпуск фальклорных запісаў. А яшчэ ў спадчыну Сяргей Сахараў пакінуў нам, беларусам, якія жывуць у Латвіі, вось гэтыя словы:”…Але старанна вывучаючы дзяржаўную мову, вучачыся іншым мовам, не будзем забываць і сваю беларускую мову. Калі б мы нашу родную… беларускую мову закінулі, забыліся, тады па ўсіх нас і след загінуў бы на зямлі” Запавет гэты надзённы для нас і праз дзесяцігоддзі. І не толькі для беларусаў Латвіі.
З радасцю мы даведаліся, што ў Талліне ствараецца нядзельная школа беларускай культуры імя Караткевіча. Творы вялікага рамантыка і казачніка вывучаюць выхаванцы Рыжскай Беларускай асноўнай школы. І, дзякуючы аўтару «Зямлі пад белымі крыламі», для юных рыжан-беларусаў гэты край, радзіма іх бацькоў і дзядоў, становіцца бліжэй…
«Святло высакароднай душы» – так назвала калісьці свой артыкул, прысвечаны Уладзіміру Караткевічу латышская вучоная Мірдза Абала, якую з беларускім пісьменнікам звязвала шматгадовае сяброўства і якая пераклала яго аповесці “Чазэнія” на латышскую мову. Высакароднасць душы – тая рыса, якая яднае ўсіх нашых юбіляраў. І гэтаму святлу не згаснуць ніколі…
Таццяна Касуха
На здымках Георгія Астапковіча:
удзельнікаў імпрэзы вітае Вячка Целеш
выступае Сяргей Панізнік
вядучыя імпрэзы – мастак Вячка Целеш і паэт Сяргей Панізнік з унучкай Сяргея Сахарава Ноннай Ахметулаевай
спявае студэнтка Латвійскай музычнай акадэміі Людміла Ігнатава
вершы Уладзіміра Караткевіча чытае Таццяна Казак
выступае беларускі гурт “Вытокі”, кіраўнік Станіслаў Клімаў
два паэты, два пакаленні – мінчанін Сяргей Панізнік і рыжанка Людміла Ігнатава са сваімі паэтычнымі зборнікамі
Сімвалічная повязь сяброўства латвійскай і беларускай культуры
З цікавасцю назіраю за творчасцю нашых беларускіх мастакоў-рыжан. Не так лёгка ў латвійскай сталіцы, якая заўсёды (і не без падставы) славілася колькасцю мастакоў на душу насельніцтва, “зрабіць імя” . Асабліва, “нетутэйшым”, тым больш – жанчынам.
Маё шчырае захапленне – зямлячцы Ганне Пейпіне! Мастачцы, якая прафесійна ўзялася за пендзаль ужо ў сталым узросце, (яе першая персанальная выстава ў Даўгапілсе адбылася, калі Ганне было ўжо за сорак). І за гэты час час Пейпіня здолела вельмі гучна заявіць аб сабе. А заадно паспела выклікаць сапраўдныя дэбаты ў мастацкім асяроддзі – факт сам па сабе паказальны – наконт стылю сваіх карцін, вызначэння плыні, у якой яна працуе. Пакуль адны сцвярджаюць, што гэта – дадаізм, другія перакананы, што Ганна – кубістка, журналісты далі творчасці нашай зямлячцы сваё вызначэнне. “Мастачка радасці” , – так пішуць пра нашу зямлячку латвійскія журналісты. Нішу, якую Ганна заняла ў латвійскаім жывапісу – а яна яе такі заняла! – неафіцыйна называюць “радаснай”, таму што, цытую: “работы Пейпіні нясуць моцны энергетычны зарад”.
Першае ўражанне. Цябе асляпляе колер. Аранжавы? Залаты ? Сонечны? Ён прысутнічае ледзь не на кожнам малюнку, і, здаецца, менавіта гэты колер напаўняе залю святлом. Уражанне другое. Колер вылучае ці аддае цяплыню. На душы робіцца ўтульней. Уражанне трэццяе. З кожнага малюнку на цябе глядзяць геаметрычныя фігуры. Ці не за шмат? Цікава: а дзе тут сюжэт? І колькі ж на такі малюнак можна глядзець? – Спадзяюся, бясконца, – адказвае мне аўтар гэтага мора свету, цеплыні і геаметрыі мастачка Ганна Пейпіня. – Давайце правядзем эксперымент. Паспрабуйце сканцантравацца і затрымаць позірк на нейкай уяўнай кропцы паміж дзвумя фігурамі. Што вы заўважаеце?
Эксперыменты я люблю. Але не разумею, што яшчэ я магу ўбачыць іншага апрача квадрата, ромба, трохкутніка. Але куды падзецца, і я ўтрапляюся ў карціну. Што і трэба было даказаць: квадрат, ромб, трохкутнік. І раптам…фігуры пашыраюцца, мяняюцца, рухаюцца…. Праціраю вочы і не разумею: ці працягваць эксперымент ці лепш запытацца ў самой Ганны: – Аптычны падман? Падалося? – Не толькі вам адной, – задаволена ўсміхаецца Ганна. Гэта інтрыгуе і прымушае зноў вярнуцца да карціны. Прыглядаюся. Малюнак цяпер падаецца мне зусім іншым… А калі зайсці з іншага боку, а калі зноў паспрабаваць разглядзець яго, а калі…. Здаецца, я пачынаю разумець, чаму гэтая выстава носіць назву “Прастора”. А напярэдадні эксперыменту я толькі наважылася запытацца ў Ганны: Чаму такая назва, якое дачынне маюць да прасторы жоўтыя квадраты, чырвоныя ромбы? І, увогуле, можа яна свае карціны чарціла, а не малявала!?”. – Прастора, яна – такая розная, – разважае мастачка, – і мяне цікавіць прастора, як духоўная катэгорыя. У сярэдзіне кожнага з нас існуе, жыве свая Прастора: меньшая ці большая. Ад чаго залежыць? Ад душы. Ад таго, што і як тая ўспрыймае. Што прымае, а чаго цураецца. Адна і тая ж рэч, падзея. Для кагосьці – так, мізэр. А для другога… У кожнага свой позірк на гэты свет, сваё ўспрыманне і адчуванне жыцця, свая прастора, якая належыць толькі яму і ў якой жыве толькі ён. І я хачу зразумець, спасцігнуць яе і перадаць свае выяўленне з дапамогай фарбаў. А што тычыцца формы, то гэта, па сутнасці, справа другарадная. Вазьміце іконы. Напэўна, заўважалі, які моцны пасыл ідзе ад іх, якая “радость бытия”, і форма тут не мае прынцыповай ролі, а вось стан – мае. – А колер ? Колер вашых карцін называюць жыццясцвярджальным, можа ў тым і сакрэт, што ў вашай палітры – толькі сакавітыя, яркія фарбы? – Памыляецца той, хто лічыць, што колеры бываюць жыццёвыя і безжыццёвыя. Па сутнасці, нават чорна-белая графіка можа быць радаснай. Значыць, справа зусім не ў колеры, а ў унутраннай духоўнасці прасторы. Вось гэта я і спасцігаю, ці дакладней, спрабую спасцігнуць.
Мастачка Ганна Пейпіня вось ужо амаль трыццаць гадоў жыве ў Латвіі. Першыя сур’ёзныя крокі ў вялікі свет мастацтва дзяўчына зрабіла, калі паступіла ў Бабруйскае мастацкае вучылішча, знакамітую мастацкую установу. Навучалася ў эксперыментальнай групе, дзе будучыя мастакі спецыялізаваліся ў такой галіне выяўленчага мастацтва, як роспіс. Да пераезду ў Рыгу доўгі час жыла ў Краславе, на першым плане быў не жывапіс, была сям’я, Ганна – маці трох цудоўных дзетак. Захапленне сучасным жывапісам, творчыя пошукі ўласнага “я” прыйшлі да яе значнай пазней. Як і разуменне таго, наколькі складаны хлеб мастака. Аб яе прафесійных поспехах і росце можна меркаваць па тых шматлікіх выставах, у якіх Ганна Пейпіня бярэ ўдзел. Двойчы яна разам з латвійскімі мастакамі прадстаўляла мастацтва Латвіі ў сябе на радзіме, у Беларусі, выстаўлялася у Віцебскім музеі Марка Шагала. Ганна – пастаянная ўдзельніца выстаў Аб’яднання мастакоў-беларусаў Балтыі “Маю гонар”, сябрам якога яна з’яўляецца. Толькі гэтай вясной у яе адбылося ўжо некалькі выстаў. Першая, сумесная, “Душы чароўныя парывы”- ладзілася ў прадстаўнічым месцы, Доме Масквы. Рыжанам добра знаёмы гэты культурны цэнтр і выстава ў ім – падзея знакавая. На выставе экспанаваліся працы трох жанчын – скульптара Вікторыі Пельшэ і мастачак Валерыі Шувалавай і Ганны Пэйпіні. Гэта своеасаблівая спроба паказаць жаночы шлях, адлюстраваць жаночы пошук у мастацтве. А ў тым, што ў жанчын-мастакоў ён свой, адметны, Ганна не сумняваецца. І адметнасць гэтая ў першую чаргу заключаецца ў светапоглядзе, у тым, што жанчына пазнае і ўспрымае свет праз любоў. Не блытаць з каханнем, хоць, як гаворыцца, і яму тут ёсць месца. Потым быў Ганнін вернісаж у галярэі “Нэлія”.
Асобная тэма – персанальная выстава Ганны ў Парыжы, у галерэі Наталі Болдэрэвв Saint-Honore. (Цікавая акалічнасць – галерэя знаходзіцца побач з Луўрам). Тры гады таму знаёмы мастак, калі збіраўся ў Францыю, прыхапіў у паездку здымкі некалькіх Ганніных карцін: а раптам зацікавяцца. Аказалася, не раптам, а зацікавіліся, і Ганна атрымала ад мадам Наталі запрашэнне ў Парыж. А неўзабаве ў галерэі адчынілася яе персанальная выстава. Некалькі работ латвійскай мастачкі Ганны Пейпіні знаходзяцца ў галерэі і ў сённяшні час.
Паездка ў Парыж стала для Ганны і праверкай сіл і творчым экзаменам. З аднаго боку. І прызнаннем – з другога. Прызнанне – для мастака рэч не другарадная, хутчэй наадварот. Менавіта яно дае творчы імпульс і прагу да пошуку. Як лічыць Ганна, яе творчы пошук толькі пачынаецца. І куды ён можа яе прывесці, можна толькі здагадвацца… У Прагу ці Вільню. Мінск ці Варшаву. А можа ў Лондан – адзін медыцынскі цэнтр зацікавіўся яе творчасцю і прапанаваў змясціць яе карціны ў свой кабінет рэлаксацыі. Англічане лічаць, што вобразы, створаныя Ганнай, могуць дапамагчы вярнуць людзям страчаную душэўную раўнавагу. Больш таго, яны прапанавалі адну з работ зрабіць эмблемай арганізацыі. Яшчэ адна з Ганніных карцін нядаўна адправілася ў Санкт-Петэрбург, у цэнтр вядомага доктара і псіхолага, спецыяліста па арт-тэрапіі Віталя Багдановіча.
А пакуль яе карціны падарожнічаюць, аматары і знаўцы мастацтва дыскутуюць, Ганна працуе. Нядаўна яна пабывала ў Лімбажы – па запрашэнню супрацоўнікаў музея гэтага гарадка ў маі Ганна Пейпіня прымала ўдзел у сумеснай выставе мастакоў аб’яднання “Маю гонар”. А зараз – чарговы, ужо летні, вернісаж у Доме Масквы. Не сумнявайцеся: Ганніны выставы варта наведваць. Ну хоць дзеля таго, каб даведацца, што новага адчыніла для сябе і ў сабе Ганна, і што ў яе творчасці адчыніцца для нас. І дзеля таго, каб лішні раз пераканацца: ад яе яркіх сакавітых фарбаў на душы становіцца ясней. ” Радасць – гэта норма жыцця. Чым больш радасці ў жыцці, чым радасней людзі – тым яны чалавечней.” …Я прыгадваю гэтыя словы мастачкі, і лаўлю сябе на жаданні яшчэ раз вярнуцца да яе карцін і паспрабаваць спасцігнуць Ганніну прастору… А калі пашанцуе – зразумець і сваю.
СЯРГЕЙ САХАРАЎ (1880-1954) Сяргей Сахараў нарадзіўся 17 (29) жніўня 1880 г. у Полацку. Праз год яго бацькі вымушаны былі пераехаць у вёску Банонь, за 12 вёрст ад горада. Неўзабаве памірае бацька. Маці зноў вяртаецца ў Полацк, спадзяючыся там зарабіць на пражыццё. Як сірату хлапчука ўладкоўваюць на поўнае ўтрыманне ў Полацкае духоўнае вучылішча. Потым ён вучыцца ў Віцебскай духоўнай семінарыі. Тут Сяргею пашчасціла на настаўніка – ім аказаўся Дз.Даўгяла, будучы беларускі савецкі гісторык, археограф, краязнавец. Ён перадаў свайму вучню зацікаўленасць да фальклору, этнаграфіі, культуры роднага народа. З 1901 г. юнак працаваў настаўнікам у Люцынскім павеце. У 1907 – 1911 гг. вучыўся на юрыдычным факультэце Юр’еўскага унiверсітэта (цяпер Тартускага). Пасля заканчэння вучобы Сяргей Пятровіч настаўнічаў у Віцебску, працаваў інспектарам народных школ у Юр’еўскім павеце, а потым узначальваў Люцынскую гімназію. Паводле мірнай дамовы СССР з Латвіяй (1920), Люцын перадалі Латвіі. С.Сахараў, заімеўшы там сям’ю, не пакінуў горада. У 1920 – 1921 гг. ён кiраваў расейскай гімназіяй. Паводле перапісу 1920 г., у Латвіі пражывала 75 650 беларусаў. Сярод іх шырыўся культурна-асветніцкі рух. Было заснавана Таварыства “Бацькаўшчына”, якое дамагалася для беларускай нацыянальнай меншасці культурнай аўтаноміі. Але з-за слабой арганізаванасці беларусы не змаглі вылучыць у Сейм сваіх дэпутатаў-абаронцаў. Тады беларуская інтэлігенцыя звярнулася да Яна Райніса з просьбай узяць на сябе абарону правоў беларусаў. Дзякуючы Райнісу пры Міністэрстве асветы Латвіі стварылі Беларускі аддзел, і С.Сахараў узначальваў яго ў 1921-1925 гг. У мясцовасцях з беларускім насельніцтвам былі заснаваны беларускія школы, гімназіі, сталі выходзіць на беларускай мове газеты і часопісы. Культурна-засветніцкая работа сярод беларусаў, як зазначыў пазней С.Сахараў, “вялася пад духоўным кіраўніцтвам Яна Райніса ў прагрэсіўным, дэмакратычным кірунку”. Амаль восем гадоў служыў ён дырэктарам Дзвінскай беларускай гімназіі, у якой вучыліся дзеці сялян, рамеснікаў, рабочых. У 1932 г. у сувязі з паступовай ліквідацыяй гімназіі С.Сахараў быў вызвалены ад пасады дырэктара і вымушаны пайсці ў адстаўку, жыць на невялікую пенсію.. Аднак гэта дало яму магчымасць актывізаваць збіранне беларускай народнай творчасці. За рукапісны зборнік (1015 фальклорных твораў) С.Сахараў з Культурнага фонду Латвіі атрымаў у 1939 г. прэмію, якую патраціў на выданне асноўнай кнігі свайго жыцця –зборніка “Народная творчасць латгальскіх і ілукстэнскіх беларусаў”. Ён паспеў выдаць толькі першы выпуск фальклорных запісаў. Рукапісныя другі, трэці і чацвёрты выпускі – адна з крыніц для папаўнення акадэмічнага выдання “Беларускай народнай творчасці”. Есць у літаратурнай спадчыне С.Сахарава асобныя брашуры – нарысы па гісторыі Латгальскага краю, на школьныя тэмы: “Кароткая запіска аб існаванні Люцынскай гімназіі…”, ”Гістарычны нарыс пяцігоддзя дзвінскай дзяржаўнай беларускай гімназіі…”. Надрукаваў некалькі навукова-папулярных артыкулаў, прысвечаных старажытнаму Полацку.Адно з захапленняў С.Сахарава – складанне календароў. Да прыкладу, ён выдаў “Беларускі каляндар” на 1937 г.С.Сахараў звяртаўся да чытачоў календара:”…Але старанна вывучаючы дзяржаўную мову, вучачыся іншым мовам, не будзем забываць і сваю беларускую мову. Каді б мы нашу родную… беларускую мову закінулі, забыліся, тады па ўсіх нас і след загінуў бы на зямлі”. С.Сахарава не стала на 75-м годзе жыцця. Дачка яго, Ірына Вількель, якая жыве ў Рызе, перадала рукапісную спадчыну С.Сахарава ў Беларусь, тым самым выканаўшы бацькоўскі запавет. А каштоўнасць яе ў першую чаргу ў тым, што збіральнік фальклору беларусаў дасканала даследоваў мала знаны этнаграфічны абшар, сумленна і шчыра выканаў асабісты наказ Я.Райніса: перадаць нашчадкам скарб вусна-паэтычнай творчасці продкаў. У адной з балад сахараўскага зборніка “У зяленым садзе вятры гудзелі…” расказваецца, як “сівы конь” прывёз на сядзельцы дадому пасечанаю кашулю паўшага ў бітве воіна. Балада зканчваецца наказам: Вазьмі гэту кашульку, вымый яе слязьмі,Высушы дыхамі, звалкуй не рукаміI складзі – слоўцамі. Менавіта з удзячных слоў і складаецца памяць пра чалавека, які невымерна многа зрабіў для вяртання нацыянальнай свядомасьці карэннаму беларускаму насельніцтву Латвіі, для ўсталявання латышска-беларускага ўзаемаразумення. 22 – 24 красавіка 1994 г. Таварыства беларускай культуры “Сьвітанак” правяло ў Рызе навукова-практычную канферэнцыю “Шляхі культурна-асветніцкага адраджэння беларусаў Латвіі ў сучасны момант”, дзе быў ацэнены грамадзянскі вопыт С.Сахарава. Удзельнікі канферэнцыі, прымеркаванай да саракавых угодкаў смерці незабыўнага настаўніка і этнографа 22 красавіка наведалі Iванаўскія могілкі, каб пакланіца магіле пакутніка. Замучаны ён быў адразу пасля вайны страшэнным пераследам усіх тых, кто ўдзельнічаў у беларускім (нацыяналістычным!) культурна-асветным руху. Адпаведныя савецкія карныя органы нават тых, хто вучыўся ў беларускіх школках ці гімназіях, адпраўлялі на 10-гадовае канцлагернае зняволенне. Хвораму, састарэламу С.Сахараву нават пасля казахстанскай высылки (1945 – 1950) не дазволілі жыць у Рызе, у сваёй сям’і.І Яшчэ сёння чакае публікацыі яго фальклорна-этнаграфічная, літаратурна-публіцыстычная спадчына. Многае ў асэнсаванні яго жыццёвага і асветніцкага подзвігу зроблена Марынай Ліс і Арсенем Лісам, асобныя запісы змешаны ў шматтомным выданні “Беларуская народная творчасць”. Да 115-годдзя з дня нараджэння С.Сахарава з ініцыятывы таварыства “Беларусь-Латвія” адбылася ў Полацку выстава “Збіральнік духоўных скарбаў”. У тым жа 1995г., ужо ў Мінску, у Доме дружбы на выставе “Яніс Райніс і Беларусь” былі прадстаўлены дакументы, архіўныя матэрыялы, рукапісы – у “падсветку” вялізнай спадчыны С.Сахарава. Нездарма яго называлі беларускім Нестарам. Сяргей ПанізнікЗ кнігі “Крывіцкія руны” Пра Сяргея Сахарава * * * Прыгледзеўшыся да жыцця сваіх суайчыннікаў у Латгаліі, ён переканаўся, якую багатую культурную спадчыну яны захоўваюць у сваёй душі. І пачаў запісваць песні, паданні, легенды, прыказкі, казкі. У свет народнай паэзіі і мудрасці С.Сахараў па-сапраўднаму паглыбляецца з 1925 года, калі пачынае працаваць дыректарам Дзвінскай беларускай гімназіі. Яго вучні запісваюць ад сваіх родных, аднавяскоўцаў сотні твораў народнай паэзіі. У гімназіі пад рэдакцыяй С.Сахарава выдаецца на гектографе часопіс “Школьная працца”. Фальклор на яго старонках займае пачэснае месца, асобныя нумары гэтага цікавага выдання цалкам прысвячаюцца народнапаэтычнай творчасці. Сахараў выступае ў часопісе з артыкуламі на розныя тэмы асветнага, культурна-гістарычнага характару. Разам з тым ён, актыўны і аўтарытэтны грамадскі дзеяч – дзейсна адстойвае беларускую школу, сацыяльная інтарэсы насельніцтва Дзвінска, якое абрала яго ў гарадскую думу. На пахаванні Яна Райніса выступае ад імя ўсёй беларускай грамадскасці Латвіі, выказвае глыбокі жаль і смутак усіх, хто бачыў у паэце выдатнага мастака слова братняга народа, чалавека вялікага сэрдца, абаронцу праўды. Арсень Ліс 1980 г.
Паштоўка, выдадзеная таварыствам “Сьвітанак” у 1993 г. Мастак Вячка Целеш. * * * Дзвінская беларуская гімназія рыхтавала высокаадукаваную, патрыятычна настроеную беларускую моладзь. Для Сяргея Сахарава важна было не толькі даць вучню разнастайныя веды, але і выхаваць з яго чалавека, асобу, грамадзяніна. “Прыемна было назіраць, як з сялянскай дзяўчыны або хлопца паступова фармуецца чалавек – інтэлігент з сваім імкненнем і светопоглядам”, – успамінаў С.П.Сахараў. За час кіравання ім Дзвінскай беларускай гімназіяй з яе сцен выйшла шмат таленавітай моладзі. Многія з выхаванцаў пазней сталі добрымі мастакамі, артыстамі, літаратарамі, музыкантамі, навукоўцамі. Акрамя працы ў гімназіі С.П.Сахараў прымаў актыўны ўдзел у рабоце розных грамадскіх арганізацый. Ён быў старшынёй Дзвінскага аддзялення Таварыства беларускіх вучыцялёў у Латвіі, старшынёй рэвізійнай камісіі беларускага таварыства “Прасьвета”, членам управы беларускага культурна-асветнага таварыства “Рунь” і беларускага сельскагаспадарчага таварыства “Аратай”. У гэты перыяд С.П.Сахараў вядомы і як арганізатар Беларускай дэмакратычнай партыі – першай беларускай палітычнай партыі ў Латвіі. Аб шырокім аўтарытэце С.П.Сахарава сярод прагрэсіўна настроенай беларускай грамадскасці сведчыла і яго абранне ў Дзвінскую гарадскую раду ў якасці прадстаўніка ад беларусаў. Такая папулярнасць С.П.Сахарава сярод беларускай меншасці ў Латвіі, а яго па праву можна лічыць адным з лідэраў беларускага адраджэнскага руху, прыйшлася не да спадобы камусьці з шавіністычных колаў латышскага кіраўніцтва. Да таго ж, унутранныя інтрыгі з боку некаторых беларускіх настаўнікаў, якім, відаць, засціла каларытная фігура С.П.Сахарава – віднага грамадскага і культурнага дзеяча, любімага педагога – прывялі да зачынення Дзвінскай беларускай гімназіі. Так, бяззменнае сямігадовое кіраўніцтва гэтай навучальнай установай скончылася для С.П.Сахарава ў 1932 годзе адстаўкай. Пасля актыўнай, напружанай педагагічнай працы застацца без любімай справы было вельмі цяжка, але моцны характер С.П.Сахарава, вера ў беларускую ідэю не дазволілі яму расслабіцца. З гэтага часу С.П.Сахараў актыўна ўключаецца ў літаратурную і навукова-даследчую працу. Ім быў напісаны шэраг артыкулаў і даследаванняў па пытаннях гісторыі, культуры. Менавіта ў гэты перыяд С.П.Сахараў актыўна заняўся падрыхтоўкай да выдання беларускага фальклору Латгаліі і Ілукстэ, які разам са сваімі памочнікамі пачаў збіраць з пачатку 20-х гадоў. 1939 годзе ён прадставіў на разгляд у думу Культурнага фонду Латвіі каля 1100 фальклоных запісаў розных жанраў, сабраных сярод беларускага насельніцтва. Матэрыял быў ухвалены, а складальнік атрымаў ганарар, які тут жа перадаў на друкаванне будучых фальклорных зборнікаў. У 1940 годзе ўбачыў свет 1-шы выпуск “Народнай творчасці Латгальскіх і Ілукстэнскіх беларусаў”, надрытаваны С.П.Сахаравым. Але, на жаль, наступныя выпускі так і засталіся ў рукапісах. У час Другой сусветнай вайны С.П.Сахараў вярнуўся да педагагічнай дзейнасці. Працаваў настаўнікам у Рызе (1941) і дырэктарам-арганізатарам Розэнаўскай (1942) гімназій. Не пакідаў і фальклорнай збіральніцкай працы. Да таго часу колькасць сабраных і прасістэматызаваных ім фальклорных твораў дасягнула ўжо трох тысяч запісаў. У канцы вайны (красавік 1945 года) па беспадстаўным абвінавачанні С.П.Сахараў быў арыштаваны як беларускі нацыяналіст і паводле выраку ваеннай Калегіі Вярхоўнага Суда прысуджаны да пяці год пазбаўлення волі. Ссылку адбываў у лагеры Батык Карагандзінскай вобласці Казахстана, дзе працягваў займацца фалькларыстычнай дзейнасцю – запісваў фальклор зняволеных. Выпрабаванні не сагнулі Сахарава, не пазбавілі яго жадання працаваць над фальклорнай спадчынай беларусаў. У 1950 годзе, вярнуўшыся ў Латвію, ён з падвоенай энергіяй узяўся за ўладкаванне спраў, звязаных з выданнем беларускай народнай творчасці Латгаліі і Ілукстэ. Але шматлікія захады па розных інстанцыях, у тым ліку і зварот у АН Беларусі, так і не прынеслі станоўчых вынікаў. І да гэтага часу велізарны каштоўны фальклорны матэрыял захоўваецца ў рукапісным выглядзе ў фондах ЦНБ АН Беларусі і Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору АН Беларусі, а таксама ў Інстытуце мовы і літаратуры Латвійскай АН. Толькі невялікая частка гэтага народнага багацця ўведзена ў навуковы ўжытак у тамах серыі БНТ. Педагагічнай і культурна-асветніцкай праццы С.П.Сахараў прысвяціў больш за пяцьдзесят гадоў, каля дваццаці пяці з іх – барацьбе за беларускую школу ў Латвіі. Праца педагога, асветніка, грамадскага дзеяча дала плённыя вынікі – свядомая беларуская інтэлігенцыя папоўніла свае рады новымі, свежымі сіламі. Вялікая колькасць жыхароў Латгаліі і Ілукстэ адчулі сябе сапраўднымі беларусамі, народам з глыбокімі гістарычнымі і культурнымі традыцыямі. Заслуга С.П.Сахарава ў тым, што ён першым здолеў падняць, даследаваць і падрыхтаваць да выдання вялікі, каштоўны пласт народнай творчасці-фальклор беларускага насельніцтва Латвіі.
