16 снежня 2016, 19:58

6 снежня 2016 г. споўнілася 90 гадоў Наталлі Пятроўне Цімаховіч.

Н.Цімаховіч нарадзілася ў сям’і латгальскага беларуса, кандытара Пятра Адольфавіча Цімаховіча з мястэчка Піедруя і Кацярыны Канстанцінаўны з Касцюшкевічаў з ваколіц цяпер літоўскай Ігналіны.

У 1941 годзе скончыла Рыжскую асноўную школу імя Юрыса Нэйкена. У тым жа годзе, калі пачалася вайна, выехала з бацькам у Латгалію, у мястэчка Індра, дзе 2 гады вучылася ў Індраўскай беларускай гімназіі, якую ўзначальваў тады вядомы педагог і вучоны Сяргей Сахараў. У гімназіі яна добра авалодала беларускай літаратурнай мовай, на якой нават спрабавала пісаць вершы, спявала песні. Пасля вайны, у 1946 годзе, са срэбным медалём скончыла ў Рызе латышскую сярэднюю школу. Тады ж паступіла на фізіка-матэматычны факультэт Латвійскага ўніверсытэта, які паспяхова скончыла ў 1952 годзе.

Пасля ўніверсытэта ўвесь час, да выхаду на пенсію, Н.Цімаховіч працавала ў Астранамічнай абсерваторыіі Латвійскай акадэміі навук. У 1970 годзе абараніла кандыдацкую дысертацыю “Вялікія радыёўспышкі Сонца”. На тую ж тэму ёю зроблена звыш 20 навуковых публікацый. А ўсяго яна напісала больш за 300 навуковых работ пра Сонца, Галактыку і космас. Паралельна з навуковай працай у галіне радыёастраноміі Н.Цімаховіч прыклала шмат намаганняў для развіцця геліябіялогіі. З 1958 года яна з’яўляецца пастаянным аўтарам часопіса “Zvaigznota debess” Латвійскай акадэміі навук и Інстытута астраноміі Латвійскага ўніверсытэта.

Удзельніца шматлікіх міжнародных навуковых канферэнцый. У 1992 годзе кандыдацкая дысертацыя Н.Цімаховіч была настрыфіцыравана Латвійскім ўніверсытэтам як доктарская.

Н.Цімаховіч і да сенняшняга часу актыўна ўдзельнічае ў грамадскім жыцці Латвійскага таварыства беларускай культуры “Сьвітанак”.

Яна пераклала  на беларускую мову творы Яніса Порука, Яніса Яунсудрабіня і Яніса Райніса, даследуе латвійскія дайны. Наталья Пятроўна шмат пісала ў латвійскія цэнтральныя газеты пра жыццё беларусаў Латвіі, з’яўляецца сталым аўтарам урадавай газеты “Latvjas vēstnesis”.

Павіншаваць слынную беларуску, знакамітага вучонага і  цудоўнага чалавека Наталлю Пятроўну Цімаховіч з 90-гадовым юбілеям можна будзе 17 снежня бягучага года падчас імпрэзы, якую ЛТБК “Сьвітанак” будзе ладзіць у  будынку АНКТЛ імя Іты Казакевіч.

Прапануем Вашай увазе артыкул, прысвечаны Н.П.Цімаховіч, змешчаны на старонках газеты “Звязда” ў кастрычніку 2014 года

А на энергію Сонца спадзявацца не варта, пераканана беларуска, якая ўсё жыццё прысвяці­ла вывучэнню гэтай зоркі


Каб заўчасна не старэць, займайцеся любімай справай”

-

Заснавальніца латвійскай школы астраноміі сонца з гонарам называе сябе беларусачкай. Пры гэтым, нягледзячы на тое, што ні разу не была ў Беларусі, размаўляла са мной на чыс­цюткай беларускай мове. Наталля Цімаховіч перажыла 2 франты, 6 улад, 2 акупацыі, але сён­ня, у свае 88, выглядае значна маладзей, чым многія аднагодкі… Калі выказваю здагадку, што сакрэт маладосці ў сонечнай энергіі, толькі загадкава ўсміхаецца…

«Вочы акругліліся, калі пачуў ад мяне родную мову»

Сустрэчу доктар фізіка-матэматычных навук прызначыла ў сценах Латвійскага ўніверсітэта не выпадко­ва. Кажа, што менавіта там пачаўся яе ўласны шлях да Сонца.

Жанчына-легенда аказалася на дзіва сціплай, нешматслоўнай, стрыманай. Працягнула мне візітку, з вы­явай Сонца, ды копію артыкула з латвійскага часопіса «Зорнае неба» на латышскай мове. Маўляў, пе­ракладайце, я вам тут нічога новага не скажу.

На мае пытанні Наталля Пятроўна адказвала вельмі лаканічна. Ці з-за таго, што вельмі стамілася, па­куль дабіралася па анамальнай спёцы ў цэнтр горада, ці я ў яе не выклікала даверу… Пасля развітан­ня засталося адчуванне недагаворанасці. І, як высветлілася, не толькі ў мяне адной…

Увечары на маім тэлефоне высвеціўся нумар Наталлі Цімаховіч. Голас у беларускі быў расчулены. «Я так рада, што вы прыехалі. Наша сустрэча – як глыток беларускага паветра, дзе я так, пэўна, ужо не пабываю…» І як на духу падрабязна распавяла, адкуль яна ведае мову, як у вайну сонца блыталі з во­рагам і што яе звязвае з намеснікам Латвійскага таварыства беларускай культуры «Світанак» Вячкам Целешам.

– Пра існаванне «Світанка» я даведалася выпадкова. У рукі трапіла газета з артыкулам пра аднаго з заснавальнікаў суполкі – мастака з трывалымі беларускімі каранямі Вячаслава Целеша. Калі ён пад­час сустрэчы пачуў ад мяне беларускую мову (я ж усё жыццё пражыла ў Латвіі), у яго акругліліся во­чы. Менавіта Целеш і прыцягнуў мяне да «світанкаўскай» працы. Я – арганізатар па натуры, дапамага­ла ладзіць вечарыны, прысвечаныя беларускаму і латышскаму фальклору, паміж якімі вельмі цесная сувязь. Перакладала творы Яніса Порука і Яніса Райніса. І сёння, калі просяць нешта перакласці з бе­ларускай на латышскую мову, ці наадварот, не адмаўляю.

«Мне пашчасціла вучыцца ў беларускай гімназіі»

– Наталля Пятроўна, адкуль так добра ведаеце беларускую мову? Самі ж сказалі, што ні разу не былі ў Беларусі?

– Чула яе ў сям’і з дзяцінства. Але то была не літаратурная, а дыялектная, ці, як кажуць, трасянка – сумесь латышскай, рускай і беларускай. Нарадзілася я ў сям’і латгальскага беларуса Пятра Цімахові­ча з мястэчка Піедруя (Прыдруйск), што знаходзіцца на правым беразе Даўгавы (Заходняй Дзвіны). Та­та, нягледзячы на тое, што яго продкі на жыццё зараблялі рыбай, вывучыўся ў Віцебску на кандытара і працаваў ім усё жыццё.

Бацькі пераехалі ў Рыгу за год да таго, як я нарадзілася. Але на мяжы з Беларуссю засталася жыць мая бабуля. Я часам ездзіла туды ў госці. У бабулі быў добры голас. Вельмі любіла слухаць, як яна спявала беларускія песні. Асабліва пра зязюльку… А скончыла я звычайную рыжскую школу, дзе, вя­дома, выкладанне вялося на латышскай мове. Цяжкія перажыванні прынёс нам 1941 год…

Вайна, паляванне на людзей, дэпартацыя… У Рызе кандытары больш нікому не былі патрэбны. Таму Пётр Цімаховіч са сваёй сям’ёй пераехаў у Латгалію, у мястэчка Індра. Там яму ўдалося знайсці працу ў хлебапякарні.

– Калі пачалася вайна, у газетах пісалі: «Не прапусціце ніводнага дня, нават гадзіны, вучыцеся, каб вайна не была апраўданнем перапынку ў вучобе». Дзяржаве былі патрэбны адукаваныя людзі, таму нас заахвочвалі вучыцца. Тых, хто не хацеў, адсылалі на працу ў Германію. Мяне ж, колькі сябе памя­таю, ад кніг за вушы было не адцягнуць. Чытаць навучылася рана, пяці гадоў яшчэ не было, па падруч­ніках царскіх часоў (бацькі жылі сціпла, на новыя кнігі грошай не было). Тата набываў іх на рынку, дзе прадаваліся розныя дробязі. Там у вялікіх мяхах можна было знайсці за некалькі сантымаў падручнікі па гісторыі, літаратуры, біялогіі, батаніцы, заалогіі. Больш за ўсё мне падабалася чытаць пра прыроду. Я ўжо тады ведала, што буду даследаваць яе.

Дык вось менавіта там, у Індры, – вяртаецца да тэмы Наталля Пятроўна, – мне пашчасціла два гады вучыцца ў беларускай гімназіі. Яе дырэктарам быў вядомы беларускі педагог і вучоны Сяргей Саха­раў, ён родам з Полацка. Як бачыце, знаходзіліся людзі, якія нават у часы нямецкай акупацыі думалі пра тое, як беларускіх дзяцей у Латвіі вучыць. Менавіта ў гімназіі я і авалодала беларускай літаратур­най мовай, на якой нават спрабавала пісаць вершы, спявала песні. Мовы мне заўсёды даваліся лёгка. І не толькі беларуская. Я магу на шасці розных мовах гаварыць, калі трэба.

Неўзабаве тату забралі на фронт. Пасля ранення яму ўдалося трапіць у нейкае ваеннае падраздзялен­не пекарам. А мы вымушаны былі выехаць і з Індры, бо там стала вельмі неспакойна жыць. Небасхіл пастаянна палыхаў, бо вельмі блізка былі пасяленні беларускіх партызан, якія немцы палілі. Недалёка, у беларускім горадзе Друя, ворагі расстрэльвалі яўрэяў у гета…

Сонца вельмі рознае – будзьце асцярожнымі

Наталля Цімаховіч даследавала Сонца практычна ўсё жыццё. Пасля ўніверсітэта прыйшла ў астрана­мічную абсерваторыю Латвійскай акадэміі навук, дзе і працавала ажно да самай пенсіі.

– 55 гадоў таму мы ўпершыню ў Латвіі прынялі і зарэгістравалі сонечныя радыехвалі. З таго дня пача­лі рэгулярна назіраць за Сонцам, расшыфроўваць код выпраменьвання гэтай загадкавай зоркі. Каб улоўліваць сонечныя ўспышкі, спачатку выкарыстоўвалі радыелакацыйную станцыю, якая засталася пасля вайны. Нам давялося прыстасоўваць яе для навуковых патрэб. Сучасным вучоным немагчыма нават уявіць, як у той час кожную металічную і радыётэхнічную дэталь даводзілася літаральна адваёў­ваць у ваенных міністэрствах. Неўзабаве мы пачалі будаваць у лесе абсерваторыю. Я была ў той гру­пе, якая канструявала радыётэлескоп…

-

На фота: Наталля Цімаховіч з Вячкам Целешам.

Калі гаворка зайшла пра вайну, Наталля Пятроўна распавяла пра тое, як у той час Сонца ўводзіла лю­дзей у зман.

– Прыборы, якія ўлоўлівалі сігналы небяспекі, перыядычна сігналізавалі: паблізу выбух. Нашы людзі думалі, што наступае вораг і, вядома, пачыналі рыхтавацца да абароны. Але часта гэтыя сігналы трыво­гі былі памылковымі: ворага паблізу не было. Як гэта так? А адкуль жа выбух?… Людзі былі ў разгубле­насці… Спачатку ўсё спісвалі на збоі прыбораў. Толькі пасля вайны зразумелі, што выбухі, аказваецца, сапраўды былі, але не тыя, пра якія яны думалі, а сонечныя. Гэта былі першыя знакі таго, што Сонца пасылае на зямлю радыехвалі, якія можа пераблытаць з радыёлакацыйнымі сігналамі ворагаў.

– Наталля Пятроўна, вы напісалі больш за 300 навуковых і папулярных работ пра Сонца, Галакты­ку і космас, абаранілі кандыдацкую дысертацыю «Вялікія радыеўспышкі Сонца». Якім дасягненнем га­нарыцеся больш за ўсё?

– Мы з калегамі даследавалі прамую сувязь паміж актыўным выпраменьваннем Сонца і арганізмам чалавека. Такім чынам я рэалізавала свой даўні інтарэс да медыцыны. Сёння нашай методыкай актыў­на карыстаюцца ў Латвіі. Разам з прагнозам надвор’я на наступны дзень, у навінах перадаюць і меды­цынскі прагноз. Усяго чатыры тыпы небяспекі: першы – можна гуляць спакойна, другі і трэці – трэба быць асцярожнымі, чацвёрты – высокая радыеактыўнасць, таму з дому лепш не выходзіць. А пачало­ся ўсё з таго, што аднойчы да нас звярнуліся дактары з курортаў. Яны былі заклапочаны тым, што вялі­кая колькасць турыстаў, у якіх былі праблемы з сэрцам, звярталася да іх па дапамогу. Справа ў тым, што на мора ў Юрмалу прыязджае шмат расіян, якія зусім не падрыхтаваны да нашага клімату. Таму медыкі і папрасілі нас даваць ім прагноз сонечнай актыўнасці на наступны дзень.

– Асабіста я – не аматар загараць. Але ў сезон на пляжах процьма людзей, якія дзеля прыгожага загару гатовы правесці на сонцы цэлы дзень.

– Сонца вельмі рознае, таму трэба быць асцярожнымі. Я не адкрыю Амерыку, калі скажу, што зашмат ультрафіялету не на карысць здароўю. Ён можа выклікаць рак скуры. «Сонечныя ванны» лепш пры­маць да абеду альбо пасля абеду. У абед жа, калі сонца самае суровае, рэкамендуецца бавіць час у цені.

На развітанне Наталля Пятроўна пажадала чытачам «Звязды» не ленавацца вучыцца. Адкрываць для сябе новы гарызонты трэба штодзень, незалежна ад узросту, лічыць яна. У развіцці рух. А так застой, стагнацыя, якія ні да чаго добрага не прывядуць. «Я, напрыклад, не ведаю, што такое дэпрэсія, бо заў­сёды нечым цікаўлюся. Не толькі Сонцам, шмат чаго ў жыцці, у навуцы цікавага. Мары таксама працяг­ваюць жыццё, нават завоблачныя. З дзяцінства вельмі люблю мора (Наталля Пятроўна – былая яхт­сменка клуба «Даўгава», займалася парусным спортам). Таму адна з маіх завоблачных мар – набыць дамок у Юрмале, каб правесці там сваю старасць. Мару, хоць і разумею, што жыць каля мора сёння могуць сабе дазволіць толькі заможныя людзі… Што тычыцца колькасці маршчын, то больш за ўсё жан­чыну старыць напружанне і стомленасць. Таму, каб заўчасна не старэць, займайцеся любімай спра­вай».

Надзея ДРЫЛА.

Мінск – Рыга – Мінск.

Фота аўтара.

газета “Звязда”

0 replies

Leave a Reply

Want to join the discussion?
Feel free to contribute!

Пакінуць адказ

Ваш адрас электроннай пошты не будзе апублікаваны. Неабходныя палі пазначаны як *